سیاتیک | درد شدید کمر و پا در اثر تحریک شدن عصب سیاتیک

عصب سیاتیک از جمله بزرگترین و طولانی ترین عصب ها در بین اعصاب  بدن می باشد که در عین حال درگیری آن می تواند برای بیمار بسیار درد سرساز هم باشد.

درد سیاتیک

عصب سیاتیک بلندترین عصب موجود در بدن است. معمولا سیاتیک، به درد در مسیر عصب سیاتیک، که شاخه‌های آن از ناحیه‌ی تحتانی کمر شروع شده و از طریق لگن و باسن به پاها کشیده شده، گفته می‌شود.

درد سیاتیک (Sciatica) به دردی گفته می‌شود که در مسیر عصب سیاتیک، از قسمت تحتانی کمر به سمت پهلوها و باسن و پایین‌تر به سمت هر کدام از پاها، منتشر می‌شود. معمولاً این درد تنها یک طرف بدن را درگیر می‌کند.

بیشترین دلیل بروز این درد، فتق دیسک کمر و یا زایده‌های استخوانی (bone spur) روی ستون فقرات و یا تنگی ستون فقرات است که باعث فشار آمدن به رشته‌های عصبی می‌شود. این عارضه منجر به التهاب، درد و گاهی بی‌حسی در پا می‌شود.

علائم درد سیاتیک

مشخصه‌ی اصلی درد سیاتیک امتداد و کشیدگی آن از ناحیه‌ی تحتانی کمر به سمت باسن و پا است، اما ممکن است تقریباً در هر نقطه در امتداد مسیر عصبی احساس ناراحتی کنید ولی محل اصلی درد مسیری است که از ناحیه‌ی کمر شروع شده و تا پشت ران ادامه می‌یابد. مشخصه‌ی درد می‌تواند به طور گسترده‌ای متفاوت باشد. علائم این درد می‌تواند از یک درد خفیف گرفته تا دردی شدید، احساس سوزش یا احساسی بسیار دردناک متفاوت باشد، گاهی اوقات می‌تواند به شکل احساس لرزش یا شوک الکتریکی باشد و سرفه یا عطسه و نشستن طولانی مدت می‌تواند علائم را تشدید کند. درد سیاتیک معمولا یک طرفه است.

همچنین برخی از افراد در ناحیه پا دچار بی‌حسی، سوزن سوزن شدن یا ضعف عضلانی می‌شوند، ممکن است در یک قسمت از پا دچار درد شوید، در حالی که در قسمتی دیگر دچار بی‌حسی هستید. گاهی اوقات با راه رفتن یا خم شدن علائم سیاتیک تشدید می‌شود و با دراز کشیدن برطرف می‌شود. بی‌حسی و تسکین درد با تغییر وضعیت بدن می‌تواند جزیی یا کامل باشد.

اگرچه بیشتر افراد مبتلا به سیاتیک اغلب بدون درمان به طور کامل بهبود می‌یابند، اما سیاتیک به طور بالقوه می‌تواند باعث آسیب دائمی عصب شود؛ بنابراین در صورت وجود هر گونه علائمی مانند از دست دادن احساس یا ضعف در پای آسیب دیده یا اختلال در عملکرد روده و مثانه سریعا به اورژانس مراجعه نمایید.

دلایل ایجاد درد سیاتیک

دلایل زیادی برای درد سیاتیک و ایجاد آن وجود دارد که هر کدام علائم متفاوتی را نیز به وجود می آورند. شایع ترین علل درد سیاتیک عبارتند از:

دیسک کمر

یکی از شایع ترین دلایل درد سیاتیک دیسک بین مهره های کمر است. اگر مرکز نرم و ژله ای مهره ها از طریق لایه بیرونی مهره های کمر که معمولاً بسیار سفت و لاستیکی هستند(آنالوس) به هر دلیلی مانند افزایش سن و یا آسیب دیدگی و یا پارگی بیرون آید و واراد کانال نخاع شود اصطلاحاً فتق دیسک بین مهره ای نامیده می شود.

5 جفت ریشه عصبی درون ستون فقرات وجود دارند که منشأ عصب سیاتیک بوده و این عصب ها در اثر ایجاد دیسک کمر پاره شده و یا فشار زیادی را تحمل می نمایند و گاهی هم ملتهب می شوند که منجر به درد در افراد می شود.

خار استخوان یا استخوان رُست

رستهای استخوانی نتیجه رشد استخوان های اضافه در ناحیه مفاصل هستند که اصطلاحاً استئوفیت (osteophytes) یا خار استخوان نامیده می شوند. خار استخوانی معمولاً در لبه مفاصل رشد میکند و نواحی مثل ستون فقرات، پا ، دست، شانه و لگن را میتواند درگیر کند. استخوان های رشد کرده در این مفاصل بدلیل ایجاد محدودیت حرکتی درد بیماری هایی مانند آرتروز و سیاتیک را بیشتر می کند و در اثر کنده شدن میتواند موجبات تورم مفاصل را ایجاد کند.

سندروم پیریفورمیس

ایجاد این سندروم کمتر شایع بوده و درد سیاتیک های گزارش شده به این علت بسیار نادر هستند. پیریفورمیس یک ناحیه عضلانی در زیر عضلات گلوتئال یا سرینی (gluteal muscles) باسن است. وظیفه اصلی این عضله چرخش بیرونی باسن و تثبیت مفصل ران است. عصب سیاتیک دقیقاً از زیر این عضله عبور کرده و هر گونه اسپاسم عضلانی یا تورم در این عضله باعث ایجاد فشار در عصب سیاتیک شده و منجر به درد سیاتیک می شود. و این سندرم در اصل در نتیجه فشرده شدن عصب سیاتیک اتفاق می افتد.

تنگی کانال نخاعی در ناحیه کمر یکی از علل درد سیاتیک

کانال نخاعی از بین مهره های ستون فقرات به مسیر خود ادامه می دهد. تنگ شدن این کانال می تواند فشار زیادی روی اعصاب آورده و منجر به کمر درد، بی حسی و ضعف عضلانی در پاها و درد سیاتیک شود. این درد در بیشتر اوقات تنها در زمان هایی که فرد سرپا باشد بروز کرده و نشانه ای دیگری از خود به جای نمی گذارد. افراد مسن بیشتر از جوانان درگیر این نوع از علل درد سیاتیک هستند.

اسپوندیلولیستزیس یا لغزش مهره ها (Spondylolisthesis)

اسپوندیلولیستزیس نوعی بیماری در ستون فقرات است که در آن یکی از مهره ها بیش از حد به جلو رانده می شود و شکل کلی ستون فقرات را به هم می زند. این تغییر حالت موجب فشار به عصب سیاتیک شده و باعث درد سیاتیک شود. مهره های 4 ام و 5 ام ستون فقرات بیشتر از سایر مهره ها در معرض این تغییر فرم قرار می گیرند. به این ترتیب که مهره 4 روی مهره 5 به جلو لغزیده و اعصاب را تحت فشار قرار می دهد. آرتروز هم می تواند باعث ایجاد این آسیب در ستون مهره ها باشد.

تومورهای نخاعی یکی از علل درد سیاتیک

درد سیاتیک می تواند ناشی از تومورهای ایجاد شده در نخاع و یا در ریشه های عصبی باشد.

تروما در ستون فقرات

تروما و ایجاد آسیب در ستون فقرات ناشی از تصادفات رانندگی و یا برداشتن جسم سنگین نیز می تواند منجر به درد سیاتیک شود.

افزایش سن

درد سیاتیک در افراد مسن بسیار شایع تر بوده و دلیل اصلی آن متداول بودن مواردی همچون تروما و دیسک کمر در این افراد است.

ساکروایلئیت

التهاب ساکروایلیاک در یک یا هر دو مفصل چپی و راستی ساکروایلیاک یا مفصل خاجی خاصره‌ای (sacroiliac joints) رخ می دهد. این مفاصل ستون فقرات را به استخوان لگن متصل می نماید. ناکارآمدی  و اختلال عملکرد مفصل خاجی خاصره‌ای  بر روی سیاتیک اثر می گذارد و نشانه هایی مشایه سیاتیک بر جای می گذارد. هرچند درد سیاتیک ناشی از مفصل خاجی خاصره‌ای مثل سیاتیک حقیقی ناشی از فشردگی عصب در ستون فقرات نیست.

آرتروز در مهره های پایین ستون فقرات

ایجاد آرتروز در مهره های پایین ستون فقرات نیز می تواند دلیلی برای ایجاد درد سیاتیک باشد.

بارداری

بارداری هم می تواند باعث افزایش درد سیاتیک شده و عاملی هم در به وجود آمدن آن باشد.

چاقی

اضافه وزن زیاد، فشار زیادی را به ستون فقرات وارد می‌کند و این تغییرات به عنوان عامل تحریک کننده‌ی درد سیاتیک عمل می‌کند.

شغل و حرفه

شغل‌هایی که در آن فرد یه صورت مداوم مجبور به چرخاندن کمر، حمل کردن اجسام سنگین و یا راندن وسایل نقلیه موتوری سنگین و بزرگ برای مدت طولانی است، نقش بسیار اصلی در ابتلای فرد به درد سیاتیک بازی می‌کند. با این همه شواهد علمی و ثابت شده‌ای در این مورد وجود ندارد.

نشستن طولانی مدت

افرادی که به مدت طولانی بی حرکت در جایی می‌نشینند و یا زندگی بی تحرکی دارند، بیش‌تر از افراد فعال در معرض ابتلا به درد سیاتیک قرار دارند.

دیابت

این بیماری، نحوه‌ی استفاده بدن از قند خون را تغییر می‌دهد و خطر آسیب عصبی در آن افزایش پیدا می‌کند.

عوارض درد سیاتیک

در حالی که درد سیاتیک در بسیاری از افراد بدون انجام اقدامات درمانی به صورت کامل بر طرف می‌شود، در گروهی دیگر این بیماری منجر به آسیب دایمی به اعصاب می‌شود.

در صورت مشاهده موارد زیر هر چه سریع‌تر اقدامات درمانی را آغاز کنید:

• از دست دادن کامل حس در پای درگیر با درد سیاتیک

• ضعف شدید پای درگیر با درد سیاتیک

• از دست دادن کنترل دفع ادرار و مدفوع و یا کم شدن عملکرد طبیعی آن‌ها

نحوه تشخیص درد سیاتیک

در جریان معاینه‌ی فیزیکی، پزشک ماهیچه‌ها را از نظر قدرت و انعطاف پذیری بررسی خواهد کرد. ممکن است از بیمار خواسته شود که روی انگشتان پا یا روی پاشنه‌ی پا راه برود. یا در حالی که روی زانو‌های خود نشسته بلند شود. در یک حالت دیگر از بیمار خواسته خواهد شد که در حالی که روی کمر دراز کشیده، یکی از پاهای خود را بلند کند. درد اگر ناشی از سیاتیک باشد، معمولاً با انجام این کارها شدت خواهد گرفت.

روش‌های عکسبرداری

بسیاری از افراد دارای مشکل دیسک کمر و یا زایده‌ها‌ی استخوانی هستند که در تصاویر رادیولوژی و یا دیگر روش‌های عکس‌برداری خود را نشان می‌دهد در حالی که هیچ‌گونه علائمی ندارد. بنابراین تنها در صورتی که درد شدید بوده و با گذشت چند هفته بهتر نشود، از روش‌های تشخیصی استفاده خواهد شد.

رادیولوژی اشعه ایکس

در این روش تشخیصی رشد بیش از حد استخوانی یا زایده‌های استخوانی که به رشته‌های عصبی فشار وارد می‌کند، شناسایی می‌شوند.

ام آر آی (MRI) 

در این روش از امواج رادیویی در یک میدان مغناطیسی بسیار قوی برای گرفتن تصاویری با جزئیات زیاد از کمر، استفاده می‌شود. در تصاویر به دست آمده با این روش دیسک‌های برآمده قابل تشخیص اند.

سی تی اسکن

CT scan از این روش برای بررسی ساختار ستون فقرات استفاده می‌شود. گاهی قبل از گرفتن تصاویر ماده‌ای رنگی هم به فرد تزریق می‌شود، این ماده در اطراف طناب ستون فقرات و رشته‌های عصبی ستون فقرات جریان پیدا کرده و در تصاویر سی تی اسکن به رنگ سفید دیده می‌شود.

الکترومیوگرافی (Electromyography)

در این روش پالس‌‌های الکتریکی تولید شده توسط اعصاب و پاسخ ماهیچه‌ها به آن‌ها اندازه گیری می‌شود. این روش منجر به تشخیص فشردگی رشته‌های عصبی به دلیل وجود دیسک کمر و یا باریک شدن کانال ستون فقرات خواهد شد.

روش های درمان درد سیاتیک

درمان درد سیاتیک مراحل مختلف و گزینه های مختلفی دارد. بسته به علت ایجاد درد سیاتیک درمان آن نیز معمولاً متفاوت خواهد بود. اما در یک رویکرد کلی پزشکان و متخصصان ارتوپد در ابتدا تمایلی به انجام روش های جراحی برای درمان درد سیاتیک نداشته و بیشتر سعی دارند از روش های غیرجراحی برای رفع این درد استفاده نمایند.

جراحی روش تهاجمی درمان درد سیاتیک

جراحی آخرین مرحله درمانی درد سیاتیک است که معمولا بیماران به نقطه ای که نیاز یه عمل باشد نمی رسند. علایم این بیماری و درد شایع معمولا معمولا طی دوره هایی عود میکند و خودش خود بخود رفع میگردد. هرچند در شرایطی که پزشک جراحی را ضروری و فوری تشخیص دهد روش جراحی برای درمان به نام دیسککتومی در اولویت قرار گرفته و بلافاصله باید انجام پذیرد. در روش جراحی یک برش کوچک ایجاد می شود تا فتق دیسک کمر که عامل فشار وارد شده به عصب سیاتیک است از بین برود و معمولاً بیمار همان روز هم به خانه باز می گردد.

درمان دارویی

درمان های دارویی زیر نیز از روش های دیگر درمان درد سیاتیک هستند:

• استفاده از داروهای ضد درد

• داروهای شل کننده عضلات

• فیزیوتراپی

• تزریق استروئید (steroid injections)

روش های طبیعی درمان درد سیاتیک

علاوه بر داروهای عنوان شده در بند قبل روش های درمانی طبیعی نیز وجود دارد که به بیمار کمک می نماید بدون استفاده از داروهای شیمایی نسبت به درمان درد سیاتیک اقدام نماید.

درمان های خانگی

اولین درمان استراحت است تا فشار و تنش از روی عصب برداشته شود. کمپرس سرد با یخ را میتوانید طی یکی دو روز انجام دهید و هر بار حدود 20 دقیقه چندبار در روز بر روی ناحیه دردناک گذاشته و روز سوم از کمپرس گرم (بصورت لامپ گرمایشی یا پدهای حرارتی یا کمپرس) استفاده کنید تا احساس رهایی از درد را داشته باشید. همچنین انجام تمریناتی مثل یوگا و یا شنا کردن در آب جزء درمان های خانگی بشمار میرود.

کایروپراکتیک (Chiropractic)

این یک روش غیر تهاجمی (غیر جراحی) و بدون دارو است. هدف از این روش درمانی کمک به توانایی بالقوه بدن برای درمان خودش است. بطور کلی ، کایروپراکتورها با برداشتن فشار از روی عصب سیاتیک و بازگرداندن حرکت طبیعی به کمر ، لگن و باسن بیمار باعث بهبود درد او میشوند. از آنجا که اساس علمی این درمان بر این حقیقت استوار است که حرکت محدود فقراتی منجر به درد و کاهش عملکرد می شود.

نوع درمان کایروپراکتیک پیشنهادی به علت سیاتیک بیمار بستگی دارد. یک برنامه درمانی سیاتیک ممکن است شامل چندین درمان مختلف مانند درمان های یخ / سرما ، تحریک الکتریکی یا TENS ، امواج اولتراسوند و تنظیمات ستون فقرات (که گاهی به آن دستکاری ستون فقرات نیز گفته می شود) باشد. کارشناسان حرفه ای این درمان باید هنر بکارگیری از مهارت بالا و دقت عمل زیاد را همزمان داشته یاشند. گاهی علت سیاتیک از حوزه ی این درمان خارج است. در زیر جزئیات بیشتری در مورد این روشهای درمانی کایروپراکتیک آورده شده است.

یخ تراپی

کمک گرفتن از یخ و سرما برای کاهش التهاب و این نوع درد است.

تحریک الکترونیکی (transcutaneous electrical nerve stimulation) برای درمان درد سیاتیک

نسخه خانگی TENS یا تحریک عصب الکتریکی از راه عمق پوست، از طریق یک دستگاه قابل حمل کوچک که با باتری تغذیه می شود تحریک عضله را موجب می شود. با تغییر شدت جریان الکتریکی درد های کم تا زیاد کنترل شده و اسپاسم عضلانی کاهش می یابد. نسخه های بزرگتر از دستگاههای خانگی TENS توسط کایروپراکتورها، فیزیوتراپی ها و سایر متخصصان توانبخشی مورد استفاده قرار می گیرد.

اولتراسوند

سونوگرافی ایجاد می کند که بوسیله ی امواج صوتی گرمای ملایمی ایجاد و در اعماق بافت های نرم (مانند عضلات) نفوذ می کند. امواج فرا صوت گردش خون را بالا میبرد و به کاهش اسپاسم  و گرفتگی عضلات ، سفتی، التهاب  و درد کمک می کند.

دستکاری ستون فقرات یا spinal adjustments

دستکاری ستون فقرات هسته ی درمانی کایروپراکتیک را تشکیل می دهد. دستکاری ستون فقرات محدودیت حرکتی ستون فقرات را برداشته و بدنه ی مهره ها را که با خارج شدن از جای صحیح خود (subluxation) موجب بیماری شده اند را به محل قرار گیری صحیح اولیه خود در ستون مهره ها بازمی گرداند. این درمان آسیب به عصب مسئول التهاب، اسپاسم عضلانی، درد را برطرف کرده و یه از بین رفتن سایر علائم مرتبط با این عارضه کمک می کند. این روش درمانی نباید هرگز با درد همراه باشد. ثابت شده است که دستکاری ستون فقرات روشی بی خطر و مؤثر است.

سایر درمان های کلینیکی

از دیگر درمان های مؤثر برای کاهش و درمان درد سیاتیک میتوان به فیزیوتراپی و انجام حرکات کششی خاص و طب سوزنی اشاره کرد.

پیشگیری از درد سیاتیک

همیشه نمی‌توان از بروز سیاتیک جلوگیری کرد و ممکن است بیماری عود کند. موارد زیر نقش اساسی در محافظت از کمر دارند:

به طور منظم ورزش کنید؛ جهت قوی نگه داشتن کمر، باید به عضلات اصلی خود یعنی عضلات موجود در شکم و کمر که عضلات حیاتی جهت تغییر و تنظیم وضعیت بدن هستند، توجه ویژه ای کنید و با پزشک خود جهت انجام این فعالیت‌ها مشورت کنید.

هنگام نشستن وضعیت مناسب را حفظ کنید؛ صندلی با پشتی خوب، دسته و پایه چرخان انتخاب کنید، یک بالش یا حوله رول شده را جهت قرار دادن در قسمت کوچک پشت خود در نظر بگیرید تا منحنی طبیعی ستون فقرات حفظ شود و زانو و لگن را در ارتفاع مناسب خود قرار دهید.

از بدن خود درست استفاده کنید؛ اگر مدت طولانی ایستاده‌اید، پا‌ها را به ترتیب با گذاشتن بر روی چهارپایه یا جعبه‌ی کوچک استراحت دهید. وقتی چیزی سنگین را بلند می‌کنید، از اندام‌های تحتانی خود جهت انجام کار استفاده نمایید و مستقیم خم و راست و فقط با استفاده از زانوها خم شوید. بار را نزدیک بدن خود نگه دارید، از بلند کردن و پیچاندن همزمان خودداری کنید. در صورتی که اجسام بسیار سنگین هستند، از فرد دیگری جهت بلند کردن آن کمک بگیرید.