روز چهارشنبه شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین برای یک سفر رسمی دوروزه وارد عربستان سعودی شد. استقبال ویژه سعودی‌ها از رئیس‌جمهور چین اعم از استقبال جنگنده‌های سعودی از هواپیمای شی جین پینگ و برگزاری مراسم استقبال و همچنین آرایش محل عبور خودروی رئیس‌جمهور چین حسابی در رسانه‌ها خبرساز شد.
این سفر جدای از اینکه بسیاری از معادلات بین‌المللی را به هم می‌ریزد، حاوی نکات عبرت‌آموزی برای ما ایرانی‌هاست.
عبرت از اینکه در سال‌های گذشته زمانی که رئیس‌جمهور چین در زمان دولت روحانی وارد ایران شد، با استقبال سرد حسن روحانی، فرصت‌های همکاری زیادی که می‌توانست در خنثی‌سازی تحریم‌ها به ایران کمک کند، از دست رفت.
در سطح افکار عمومی نیز، طی سال‌های اخیر حتی صحبت از توافق یا امضای یک سند همکاری بین ایران و چین نیز با جنگ روانی که رسانه‌های معاند به راه انداختند و در داخل نیز عده‌ای بر آتش آن دمیدند، بسیاری از فرصت‌های همکاری بین دو طرف را بی‌ثمر کرد.
عربستان یازدهمین صادرکننده بزرگ به چین
نگاهی به آمارهای تجارت خارجی چین نشان می‌دهد در 10ماهه سال 2022 تجارت 97 میلیارد دلاری عربستان‌سعودی و چین، سعودی‌ها را در رتبه یازدهم در بین شرکای تجاری چین قرار داده است. در این رتبه‌بندی، آمریکا با 640 میلیارد دلار اول، کره‌جنوبی با 306 میلیارد دلار دوم، ژاپن با 300 میلیارد دلار سوم، تایوان با 271 و هنگ‌کنگ با 250 میلیارد دلار به ترتیب در رتبه‌های چهارم و پنجم قرار دارند.
همچنین ویتنام در رتبه ششم، آلمان در رتبه هفتم، استرالیا در رتبه هشتم، مالزی در رتبه نهم، روسیه در رتبه دهم، برزیل در رتبه یازدهم، اندونزی در رتبه دوازدهم، هندوستان در رتبه سیزدهم، تایلند در رتبه چهاردهم و هلند در رتبه پانزدهم قرار دارند.
طبق این آمارها، عربستان در صادرات به چین رتبه یازدهم و در واردات از چین رتبه بیست‌وششم را دارد. لازم به‌ذکر است ایران با 13.3 میلیارد دلار تجارت با چین، شامل 7.6 میلیارد دلار واردات و 5.7 میلیارد دلار صادرات در رتبه پنجاهم قرار دارد.
سقوط 75 درصدی صادرات سعودی به آمریکا
آمارهای تجارت خارجی بین عربستان و آمریکا و متقابلا بین عربستان و چین نکته جالب‌توجهی را نشان می‌دهد. طبق داده‌های آماری، حجم صادرات عربستان به آمریکا از 14.4 میلیارد دلار در سال 2000 به حدود 56 میلیارد دلار تا سال 2012 رسیده است. اما این روند پایدار نمانده و این مقدار در سال 2021 به 13.7 میلیارد دلار رسیده است که کاهش 75 درصدی را نشان می‌دهد. در 10ماهه نخست امسال نیز کل صادرات عربستان به آمریکا حدود 19.8 میلیارد دلار است که گرچه نسبت به سال گذشته رشد داشته اما بیشتر رشد آن را باید درنتیجه افزایش قیمت انرژی و تورم جهانی دانست.
اینکه چگونه پس از سال 2012 صادرات عربستان به آمریکا به‌شدت کاهش‌یافته، با توجه به سهم 75 تا 80 درصدی صادرات عربستان به آمریکا در آن سال‌ها، طبیعی است استخراج نفت شیل با حجم بالا دلیل این موضوع بوده است. این وضعیت در روابط دو کشور نیز بسیار اثرگذار بود، به‌طوری‌که آمریکایی‌ها در سال‌های اخیر با کاهش وابستگی به نفت عربستان‌سعودی، به‌طور علنی گفته‌اند که دیگر آنها مسئول تامین امنیت انتقال انرژی و عمدتا نفت از خلیج‌فارس نیستند و اگر هم کسی بخواهد آمریکا ضامن امنیت انرژی در این منطقه باشد باید هزینه تامین امنیت را بدهد.
همین موضوع یعنی کاهش وابستگی ایالات‌متحده به انرژی عربستان باعث شده سعودی‌ها نیز در روابط خود با آمریکا و سایر قدرت‌ها به‌دنبال ایجاد توازن قوا باشند. حالا عقد قراردادهای بلندمدت با چین هم از این منظر قابل تفسیر است. چین به‌دنبال تامین انرژی با سبد متنوعی از کشورهاست و عربستان به‌دنبال خریدار با سهم بالا و حداقل دارای ارز جهان روا برای داشتن یک سبد ارزی متنوع اعم از دلار، یوآن و یورو و ... است.
تجارت عربستان-چین طی 20 سال50 برابر شده
براساس آمارهای گمرک چین، در 10ماهه سال 2021 کل تجارت دوطرف نزدیک به 71 میلیارد دلار بوده که این میزان با رشد 37 درصدی در 10ماهه امسال به بیش از 97 میلیارد دلار رسیده است. همچنین طی 10ماهه امسال صادرات چین به عربستان رشد 23 درصدی و واردات آنها از عربستان‌سعودی رشدی 45 درصدی داشته است. طبق آمارها در سال 2021 نیز کل تجارت دوطرف 87 میلیارد دلار بوده که حالا در 10 ماهه امسال این میزان 97 میلیارد دلار را رد کرده است و پیش‌بینی می‌شود در پایان امسال به بیش از 115 میلیارد دلار نیز برسد. لازم به‌ذکر است از 97 میلیارد دلار تجارت دو کشور عربستان و چین 66.6 میلیارد دلار آن مربوط به صادرات عربستان به چین و 30.7 میلیارد دلار نیز واردات عربستانی‌ها از چین است.
نکته جالب‌توجه اینکه حجم تجارت دوطرف درحالی حالا به حدود 100 میلیارد دلار رسیده که این میزان در سال 2000 فقط دومیلیارد دلار بوده است. به عبارتی تجارت دو کشور طی 22 سال اخیر 50 برابر شده است. این درحالی است که در همین مدت تنها هشت‌میلیارد دلار افزوده شده، البته این میزان در سال‌های 2005 تا 2012 رشد قابل‌توجهی داشت که پس از افزایش سهم نفت شیل در بازار آمریکا، تجارت دوطرف معکوس شده است.
گفت‌وگو درباره طرح کمربند-جاده
به گزارش خبرگزاری رسمی دولت عربستان‌سعودی، قرارداد مشارکت امضاشده توسط دوطرف شامل تعدادی قرارداد و یادداشت تفاهم در حوزه‌های انرژی و افزایش هماهنگی بین چشم‌انداز 2030 پادشاهی و طرح کمربند-جاده چین است. رسانه‌های سعودی درمورد طرح کمربند-جاده جزئیات خاصی ارائه نکردند اما گفته می‌شود یکی از محورهای گفت‌وگوی دوطرف بوده است. آمارها نشان می‌دهد چین بزرگ‌ترین شریک تجاری عربستان‌سعودی و سرمایه‌گذار خارجی بزرگ (در سال‌های اخیر) است.
عربستان‌سعودی نیز بزرگ‌ترین شریک تجاری چین در خاورمیانه و بزرگ‌ترین تامین کننده جهانی نفت خام حتی قبل جلوتر از روسیه است.
تامین پایدار انرژی مهم‌ترین دستورکار
گفته می‌شود همکاری در زمینه انرژی در مرکز گفت‌وگوهای رهبران عربستان و چین قرار دارد. نیاز به ایجاد چهارچوبی برای اطمینان از اینکه این وابستگی متقابل از نظر سیاسی هم نزدیکی‌ای بین دوطرف به‌وجود می‌آورد، از موضوعات مهم است که حالا دوطرف را پای میز مذاکرات نشانده است. جنگ روسیه - اوکراین در ماه فوریه دلیل مهمی است که یک بحران جهانی انرژی را به‌وجود آورده و همه کشورها را برای تامین منابع خود به رقابت واداشته است.
امنیت انرژی به‌طور فزاینده‌ای به یک اولویت کلیدی برای چین تبدیل شده که خود با چالش‌های مهمی مواجه است.
آمارها نشان می‌دهد در سال 2021 حجم تجارت دو کشور حدود 87 میلیارد و 309 میلیون دلار بوده که این میزان در 10ماهه امسال به 97 میلیارد و 265 میلیون دلار رسیده است.
طبق آمارها بیشترین حجم تجارت دو کشور روی نفت متمرکز است. واردات نفت خام چین از عربستان‌سعودی در سال 2021 به حدود 44 میلیارد دلار رسید که 77 درصد از کل واردات کالاهای چینی‌ها از عربستان را تشکیل می‌داد. این مقدار همچنین بیش از یک‌چهارم کل صادرات نفت خام عربستان را تشکیل می‌دهد.
سی‌ان‌ان به نقل از تحلیلگران بین‌المللی می‌نویسد: «ثبات منابع انرژی، هم از نظر قیمت و هم از نظر مقدار، یک اولویت کلیدی برای شی جین پینگ است؛ چراکه اقتصاد چین به‌شدت به واردات نفت و گاز طبیعی وابسته است.»
دومین اقتصاد بزرگ جهان به‌شدت به نفت و گاز خارجی متکی است. براساس آمار رسمی، 72 درصد از مصرف نفت این کشور در سال گذشته وارداتی بوده است. 44 درصد از تقاضای گاز طبیعی چین نیز از خارج وارد شده است. در بیستمین کنگره حزب در اکتبر، رئیس‌جمهور چین تاکید کرد که تضمین امنیت انرژی یک اولویت کلیدی برای ماست. این اظهارات پس از موجی از کمبود شدید برق و افزایش قیمت جهانی انرژی درپی جنگ روسیه و اوکراین بیان شد.
چین به‌دنبال متنوع‌سازی شرکا
از موضوعات مهم در روابط خارجی چین، متنوع‌سازی شرکا به‌ویژه در حوزه انرژی است. شاید بتوان گفت هر حرکت این کشور در مبادلات خارجی به شطرنج‌بازی شبیه است که مراقب است هیچ مهره‌ای را بدون نقش نگذارد و نچیند. برای اقتصاد چین هر اشتباهی در متمرکزسازی تجارت خارجی و به‌ویژه انرژی یک خطر امنیتی تلقی می‌شود که توسط آمریکایی یا شرکای آنها می‌توان مسدود کرد. با این حساب، اینکه چرا چینی‌ها کل تمرکز خود را روی نفت روسیه -که اتفاقا ارزان‌تر نیز هست- نمی‌گذارند دقیقا به هم موضوع برمی‌گردد. این موضوع در روابط تجاری با ایران هم برای آنها مهم است، چینی‌ها ازجمله کشورهایی بوده‌اند که در تحریم‌های یک‌دهه اخیر بالاترین روابط تجاری را با ایران داشته‌اند.
در همین خصوص از آنجا که غرب از خرید نفت خام روسیه در ماه‌های پس از جنگ (روسیه-اوکراین) خودداری کرد، چین از جست‌وجوی ناامیدانه مسکو برای خرید خریداران جدید استفاده کرد. بین ماه‌های می و جولای، روسیه تامین کننده شماره 1 نفت چین بوده تا اینکه عربستان‌سعودی در ماه آگوست دوباره جایگاه اول را به‌دست آورد.
احمد عبودوه، یکی از کارشناسان بین‌المللی می‌گوید: «تنوع یک عنصر کلیدی برای امنیت بلندمدت انرژی چین است، زیرا این کشور نمی‌تواند تمام تخم‌‌مرغ‌هایش را در یک سبد بگذارد و خود را اسیر انرژی و منافع ژئواستراتژیک قدرت دیگری کند.» وی گفت: «اگرچه روسیه منبع زنجیره‌های تامین ارزان‌تر است، اما هیچ‌کس نمی‌تواند با اطمینان کامل تضمین کند که روابط چین و روسیه تا 50 سال آینده ادامه خواهد داشت.»
خبرگزاری عربستان‌سعودی به‌نقل از شاهزاده عبدالعزیز بن سلمان، وزیر انرژی عربستان سعودی نوشت: «عربستان شریک قابل‌اعتماد چین در این زمینه باقی خواهد ماند. به گفته یکی از مدیران موسسه تحلیل امنیت جهانی، عربستان‌سعودی همچنین انگیزه‌های قوی برای تعمیق روابط انرژی با چین دارد.»
وی گفت: «سعودی‌ها نگران از دست دادن سهم بازار چین در مواجهه با سونامی نفت خام روسیه و ایران بوده که با تخفیف شدید روبه‌رو هستند.» هدف آنها این است که اطمینان حاصل کنند که چین یک مشتری وفادار باقی می‌ماند حتی زمانی که رقبا محصول ارزان‌تری را ارائه می‌دهند.
یوآن به‌جای دلار
تحلیلگران بین‌المللی معتقدند فراتر از امنیت عرضه انرژی، عربستان‌سعودی می‌تواند جایزه دیگری با پیامدهای ژئوپلیتیکی بزرگ‌تر به پکن ارائه دهد. براساس گزارش وال‌استریت‌ژورنال، ریاض درحال مذاکره با پکن برای قیمت‌گذاری بخشی از فروش نفت خود به واحد پول چین یعنی یوآن به‌جای دلار آمریکاست. چنین معامله‌ای می‌تواند با تقویت یوآن چین به‌عنوان یک ارز جهان‌روا، زمینه گسترش نفوذ جهانی پول چین را فراهم سازد.
همچنین به توافق طولانی‌مدت بین عربستان‌سعودی و ایالات‌متحده آسیب می‌رساند که عربستان را ملزم می‌کرد نفت خود را فقط به دلار آمریکا بفروشد و ذخایرش را تا حدی در خزانه‌های ایالات‌متحده نگه دارد، همه اینها در ازای تضمین‌های امنیتی ایالات‌متحده است. «سیستم دلارهای نفتی» به حفظ جایگاه دلار به‌عنوان بزرگ‌ترین ارز ذخیره جهانی و وسیله پرداخت نفت و سایر کالاها کمک کرده است، اگرچه پکن و ریاض هرگز مذاکرات گزارش‌شده را تایید نکرده‌اند، تحلیلگران می‌گویند منطقی است که دوطرف درحال بررسی این احتمال باشند.
ناصر التمیمی، پژوهشگر ارشد ISPI می‌گوید: «در آینده نزدیک، عربستان‌سعودی می‌تواند بخشی از نفت خود را بفروشد و درآمدهایش را به یوآن چین دریافت کند که این دقیقا دارای پشتوانه منطق اقتصادی است، زیرا چین بزرگ‌ترین شریک تجاری پادشاهی است. برخی بر این باورند که این اتفاق درحال‌حاضر رخ داده، اما نه چین و نه سعودی‌ها نمی‌خواهند آن را آشکارا برجسته کنند.»
یکی از کارشناسان سی‌ان‌ان تصریح می‌کند: «آنها به‌خوبی می‌دانند که این موضوع چقدر برای ایالات‌متحده حساس و مهم است. هر دوطرف بیش‌ازحد در معرض دلار ایالات‌متحده هستند و دلیلی وجود ندارد که آنها به تجارت دوجانبه خود با ارز ثالث ادامه دهند.» وی می‌افزاید که سفر شی به عربستان می‌تواند گام دیگری را در «دلارزدایی» و ذخیره دلار به‌عنوان ارز فراهم کند، امری که قبلا روسیه و چین در مبادلات خود آن را اجرایی کرده‌اند.
سرمایه‌گذاری‌های مشترک
براساس گزارش‌هایی که خبرگزاری رسمی عربستان سعودی منتشر کرده، در حاشیه اجلاس سران عربستان و چین، بیش از 20 قرارداد مقدماتی به ارزش بیش از 110 میلیارد ریال سعودی (حدود 30 میلیارد دلار) امضا شده است. همچنین سند مشارکت راهبردی بین عربستان و چین، طرح هماهنگی بین چشم‌انداز 2030 عربستان و مشارکت در ابتکار کمربند و جاده نیز از دیگر تفاهمنامه‌های امضاشده بین دو طرف بوده است.
درمجموع 34 توافق و تفاهمنامه و قرارداد مشارکت بین دو طرف امضا شده است. نگاهی تاریخی به روابط چین و عربستان نشان می‌دهد روابط دو کشور به‌طور رسمی از سال 1990 شروع شده است. روابط کامل دیپلماتیک، تبادل سفرا و تشکیل جلسات در سطوح سیاسی، اقتصادی و غیره دقیقا از این سال‌هاست. در ژانویه 2016، ملک سلمان از شن جین پینگ، رئیس‌جمهوری چین در عربستان استقبال کرد. در جریان این سفر، 14 موافقتنامه و یادداشت تفاهم بین دولت‌های عربستان و چین به امضا رسید، از جمله یادداشتی که برای تقویت همکاری مشترک در زمینه کمربند جاده بود.
روابط عربستان و چین در سال 2017؛ ملک سلمان به دعوت دولت چین، به این کشور سفر کرد. در این دیدارها دو طرف خواستار تقویت همکاری‌ها در زمینه‌های مختلف در راستای تقویت جایگاه بین‌المللی و سرمایه‌گذاری منابع موجود در هر دو کشور شدند. در سال 2019، بن‌سلمان به چین رفت و مورد استقبال شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین قرار گرفت. در این دیدار، همکاری‌های مشترک بین دو کشور و زمینه‌های هماهنگی در امور سیاسی و امنیتی، علاوه بر بحث درمورد تقویت جنبه‌های همکاری در زمینه تجاری، سرمایه‌گذاری، انرژی، فرهنگی و فناوری و بررسی چشم‌انداز مشارکت دوجانبه بین دو کشور مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
دو طرف در مورد برنامه چشم‌انداز 2030 عربستان‌سعودی و طرح ابتکار کمربند- جاده به بحث و گفت‌وگو پرداختند. در حاشیه این بازدید، جلسه سرمایه‌گذاری عربستان و چین با حضور بیش از 25 نهاد دولتی و بخش خصوصی در این کشور برگزار شد و منجر به امضای 35 قرارداد به ارزش بیش از 28 میلیارد دلار شد.
براساس آمارهای منتشرشده، چین جایگاه اولین شریک تجاری عربستان را در 5 سال گذشته به خود اختصاص داده است، چراکه از سال 2018 تاکنون اولین مقصد صادرات و واردات خارجی این کشور بوده است. تا پایان سال 2021 ارزش سرمایه‌گذاری‌های عربستان در چین به 8.6 میلیارد ریال می‌رسد و عربستان‌سعودی تا پایان سال 2019 در رتبه دوازدهم کشورهای سرمایه‌گذاری در چین قرار دارد، در مقابل ارزش سرمایه‌گذاری چین در این کشور به 29 میلیارد ریال رسیده است.
عربستان‌سعودی به دنبال ایجاد یک شراکت استراتژیک است که از تجارت و سرمایه گذاری با طرف چینی حمایت می‌کند و چین نیز به دنبال این است که عربستان را به بزرگ‌ترین شریک راهبردی در منطقه تبدیل کند. برای تقویت روابط اقتصادی دو کشور؛ یک صندوق «سعودی-چینی» برای حمایت از شرکت‌های فناوری نوظهور در عربستان، با سرمایه تخمینی 1.5 میلیارد ریال سعودی، در مشارکت بین طرف چینی تحت حمایت «علی‌بابا» و صندوق سرمایه‌گذاری عمومی تأسیس شده است.
15 شرکت چینی اخیرا تمایل خود را برای سرمایه‌گذاری در عربستان و ورود به پروژه های خصوصی‌سازی برای تعدادی از بخش‌های دولتی در پروژه های زیربنایی، ابراز کرده‌اند. عربستان‌سعودی و چین در حال آماده‌سازی برای راه‌اندازی پروژه‌ای هستند که یک سرمایه‌گذاری مشترک شامل یک کارخانه کراکینگ با ظرفیت بالا است که تعدادی محصولات پتروشیمی تولید می‌کند. ارزش این پروژه 22.5 میلیارد ریال سعودی برآورد شده است که SABIC در آن سهم 51درصد سهام دارد.
دیدگاه