نذر، ملتزم دانستن خود به اینکه عملی را برای خدا به نحو مخصوص انجام دهیم.
نذر
نذر آن است که انسان خود را ملتزم کند که کار خیری را برای خدا به جا آورد یا کاری را که نکردن آن بهتر است، برای خدا ترک کند.
بنابراین نذر یکی از عقود اسلامی است که با خواندن صیغه خاصی باید انجام شود؛ لذا برخی علما گفته‌اند: لازم نیست صیغه نذر به عربی خوانده شود؛ پس اگر بگوید چنانچه مریضی من خوب شود، برای خدا بر من است که ده تومان به فقیر بدهم، نذر او صحیح است.
اقسام نذر
1. نذر مشروط: نذری است که معلق بر چیزی باشد. این نوع نذر به سه صورت است:
الف) به شکرانة نعمت دنیوی یا اخروی نذر کند.
مثال: اگر خداوند به من فرزند سالمی عطا کند، برای خدا بر من است که چهل فقیر را غذا دهم؛ در این مثال، اطعام فقیر متوقف بر داشتن فرزند سالم است که به شکرانة آن این نذر انجام می‌شود.
ب) برای طلب دفع بلا و گرفتاری این نذر منعقد می‌شود.
مثال: اگر خداوند پدرم را شفا دهد، برای خدا بر من است که چهل شب زیارت عاشورا بخوانم.
ج) نذر برای بازداشتن نفس از عمل محرم یا مکروه است.
مثال: اگر دروغ گفتم، برای خدا بر من است که یک فقیر را غذا دهم.
2. نذر مطلق: نذری است که بر چیزی معلق نیست.
مثال: برای خدا بر من است که ماه رجب را روزه بگیرم.
شروط نذر
نذر شروطی دارد که عبارتند از:
صیغه نذر
زمانی عمل به نذر الزامی است که صیغه نذر به عربی یا فارسی خوانده شود. این صیغه در زبان فارسی این چنین است: «برای خدا بر عهده و ذمه من باشد اگر فلان حاجت و خواسته من برآورده شد، فلان کار را انجام می‌دهم.» بنابراین اگر این صیغه به صورت شرعی آن گفته نشود، عمل به آن نذر ضرورتی ندارد. صیغه نذر احتیاج به قصد قربت دارد.
متعلق نذر
انسان می‌تواند انجام دادن کاری را نذر کند که از نظر شرعی رجحان داشته باشد. مثلا نذر کند یک عمل مستحب یا واجب را انجام دهد و یا کار حرام یا مکروهی را ترک کند. بنابراین نذر ترک یک عمل مستحب یا واجب و یا انجام یک کار مکروه و یا حرام باطل است.
امکان انجام نذر
انسان کاری را می‌تواند نذر کند که در توانش باشد بنابراین کسی که نمی‌تواند پیاده به کربلا برود، اگر نذر کند که پیاده برود نذر او صحیح نیست. حتی اگر کسی در زمان نذر قادر به انجام آن باشد اما بعد از نذر از انجام آن عاجز شده باشد در این صورت نیز نذر باطل است.
نذر کننده
هر فرد عاقلی که به سن تکلیف رسیده باشد می‌تواند نذر کند البته باید نذرش از روی اختیار باشد و قصد جدی هم داشته باشد.
احکام نذر
مخالفت با نذر
در صورتی که شخصی نذر صحیح نموده باشد با مخالفت عمدی نذر کفاره بر او لازم است.
تغییر مصرف در نذر
کسی که چندین سال نذری نموده در صورتی که صیغۀ نذر را به نحو شرعی خوانده باشد تغییر جایز نیست و لکن غالب مردم صیغۀ شرعی نمی‌خوانند و لذا نذر منعقد نمی‌شود بنابراین مختار است در تغییر یا ترک عمل به آن.
تبدیل عین منذوره
در صورتی که نذر صحیح با صیغۀ عربی یا فارسی واقع شده باشد واجب است عین همان مورد استفاده شود.به عنوان مثال کسی که برای قربانی کردن گوسفندی را نذر می‌کند باید همان گوسفندی که برای قربانی اسم برده شده را قربانی کنند و گوسفند دیگری به جای آن مجزی نیست.[۱۵]
تعیین نکردن منذور
حلبی از امام صادق(ع) روایت می‌کند که ایشان دربارۀ کسی که بدون تعیین منذور برای خدا نذری را بر عهدۀ خود قرار می‌دهد فرمود: «اگر معین کند، همان چیزی است که تعیین کرده است و اگر تعیین نکند، چیزی بر او نیست.»[۱۶]
نذر زن بدون اجازه شوهر
چنانچه زن در غیاب شوهر و یا با عدم اطلاع و یا با عدم رضایت او نذر کند صحیح نیست هر چند که در مال شوهر یا مشترک یا مختص خودش باشد از قبیل ارث و یا اجرت کاری که از شوهر می‌گیرد.[۱۷]
نهی والدین از متعلق نذر
پدر یا مادر نمی‌توانند فرزند را از نذر نمودن یا از عمل به منذور از آن جهت که متعلق نذر شده نهی کنند اما از نفس عملی که مورد تعلق نذر قرار گرفته می‌توانند نهی نمایند. مثلا فرزند نذر کرده روزه بگیرد؛ پدر یا مادر نمی‌توانند به فرزند بگویند نذر نکن ولی می‌توانند بگویند نذرت روزه نباشد.[۱۸]
احکام نذر از دیدگاه امام خمینی
مساله 1 ـ نذر آن است که با لفظ خاصی که بعد ذکر می شود چیزی را از برای خدا به عهده بگیرد.
مساله 2 ـ در نذر صیغه لازم است و با نیت تنها واقع نمی شود و صیغه باید دلالت کند بر آنکه به عهدۀ خود برای خدای متعال قرار دادم عملی را یا ترک عملی را.
مساله 3 ـ چنانچه در قسم گفته شد که واقع می شود به سوگند به ذات مقدس یا صفات مخصوص او به تفصیلی که ذکر شد، در نذر نیز همین طور لازم نیست به اسم ذات مثل «الله » باشد، بلکه به آنچه قسم صحیح است، نذر واقع می شود، بلکه بعید نیست که با هر لغتی نیز واقع شود مثل قسم.
مساله 4 ـ در نذر کننده شرط است که بالغ و عاقل باشد و از روی اختیار و قصد نذر کند و ممنوع از تصرف نباشد، مثل محجور به سفاهت و افلاس، اگر مورد مالی باشد که ممنوع است از آن.
مساله 5 ـ شرط است در صحت نذر زن، اذن شوهر و بی اذن شوهر واقع نمی شود، گرچه در مال خودش باشد و عمل به آن هم مانع از حق شوهر نشود، و اگر با اذن شوهر نذر کرد واقع می شود و شوهر نمی تواند آن را بهم بزند.
مساله 6 ـ شرط نیست اذن پدر در صحت نذر اولاد، پس اگر نذر کرد، بی اذن واقع می شود و پدر نمی تواند آن را بهم بزند.
مساله 7 ـ نذر اقسامی دارد که همه صحیح است و واقع می شود:
اول: آنکه نذر کند برای شکر نعمتی، مثل آنکه بگوید اگر خدا به من پسری داد یا اگر خدا مرا موفق به فلان عمل خوب کرد به عهدۀ من برای خدا فلان عمل.
دوم: آنکه نذر کند برای جلوگیری از بلایی یا رفع بلایی، مثل آنکه بگوید اگر خدا مرا شفا داد یا به فلان مرض مبتلا نکرد به عهدۀ من برای خدا فلان عمل.
سوم: آنکه نذر کند برای جلوگیری خودش از عملی، مثل آنکه بگوید اگر من فلان کار بد را کردم به عهدۀ من فلان عمل، یا بگوید اگر من ترک فلان کار خوب را کردم به عهدۀ من برای خدا فلان عمل.
چهارم: نذر تبرع است، مثل آنکه بگوید بر عهدۀ من برای خدا اینکه فردا روزه بگیرم، در تمام این اقسام حتی قسم آخر نذر صحیح است و باید عمل کند.
مساله 8 ـ در هر یک از اقسامی که ذکر شد باید مورد نذر تحت قدرت نذر کننده باشد، پس اگر نذر کند کاری را که توانایی آن را ندارد واقع نمی شود.
مساله 9 ـ شرط است در همۀ اقسام گذشته، آنکه مورد نذر اطاعت خدا
باشد مثل نماز و روزه و صدقه، یا بتوان به آن قصد قربت کرد، مثل زیارت مومن و تشییع جنازه پس در هر امری که رجحان داشته باشد نذر واقع می شود، و اگر چنین نباشد نذر صحیح نیست.
مساله 10 ـ اگر نذر کند چیزی را برای یکی از مشاهد مشرفه باید صرف کند آن را در چیزی که مصلحت آن است مثل تعمیر و روشنایی و فرش و زینت و خدّام و امثال آن، و اگر نذر کند برای امام یا اولاد او می تواند صرف کند در همۀ خیرات و قصد کند که ثواب آن برسد به امام علیه السلام یا امامزاده و احتیاط آن است که به زوّار و پناهندگان و خدّام حرم آنها بدهند، و اینکه گفته شد در صورتی است که جهت خاصی در نذر کننده نباشد یا قرینه ای برای تعیین نباشد.
مساله 11 ـ کفارۀ نذر بنابر اقوی مثل کفارۀ افطار ماه رمضان است.
دیدگاه