می‌توان گفت در میان زیرمجموعه‌ها و گرایشهای رشته روانشناسی، گرایش روانشناسی صنعتی و سازمانی (Industrial / Organizational Psychology) نامی آشنا نیست. روانشناسی بالینی، روانشناسی اجتماعی، روانشناسی کودک، روانشناسی رشد و روانشناسی شناختی از دید عموم شناخته شده تر هستند و مردم می‌توانند تعریفی نسبتا درست برایشان ارائه کنند اما روانشناسی صنعتی و سازمانی خیر.
روانشناسی صنعتی و سازمانی چیست؟
تعاریف متعددی در طول زمان در پاسخ به” روانشناسی صنعتی سازمانی چیست؟ ارائه شد اما تعریفی که در ادامه خواهید خواند در عین سادگی جامع و کامل است.
روانشناسی صنعتی و سازمانی شاخه‌‌ای از رشته روانشناسی است که به بررسی رفتارها در محیط کار می‌پردازد، روانشناسی صنعتی و سازمانی (I/O Psychology) است. این شاخه می‌کوشد با استفاده از اصول روانشناسی، رفتارهای کاری انسان‌ها را تغییر داده و محیط کار را بهبود بخشد. این بهبود می‌تواند در زمینه‌‌های مختلفی باشد مثل عملکرد، ارتباطات، رضایت حرفه‌ای و ایمنی و…
موضوعات در روانشناسی صنعتی و سازمانی
در مرکز مشاوره روانشناسی صنعتی سازمانی به بررسی این موضوعات پرداخته خواهد شد:
- ارزیابی، انتخاب و استخدام کارمندان
- آموزش و توسعه‌ی شغلی
- بیشینه کردن رفاه و کیفیت زندگی
- ارگونومی
- توسعه‌ی سازمانی
- کارایی مدیریت و بهبود
- زندگی کاری
ارزیابی، انتخاب و استخدام کارمندان
اگر مقاله مشاوره شغلی در این سایت را خوانده باشید از اهمیت نیروی انسانی مطلع خواهید شد. ارزیابی متقاضیان و گزینش و استخدام آنها از جمله کارهایی است که مشاوران صنعتی سازمانی را درگیر می‌کند.
برای مثال شرح وظایف هر شغل، ملاک ها و نقطه نظرات کسب و کار برای استخدام، طراحی فرم استخدام و طراحی تبلیغات برای فراخوان استخدام به عموم
کارآموزی و مهارت شغلی
کارمندان هنگام ورود به کار هر قدر هم که متخصص باشند چون هر شرکتی سبک کاری خاص خود را دارد، کارمندان احتیاج به کارآموزی و بعضا یادگیری یک سری مهارت‌ها دارند که آموزش این مهارت‌ها و توانمند سازی کارمندان نوپا بر عهده روانشناس صنعتی سازمانی است.
افزایش رفاه و کیفیت زندگی
اگر هنوز به پاسخ سوال روانشناسی صنعتی سازمانی چیست؟ ” نرسیده‌اید باید بدانید که؛ کمک به حفظ سلامت ذهنی و روانی از کارهای روانشناسان صنعتی است. طراحی مشاغل باارزش، ساخت یک محیط کاری سالم، ایجاد یک نظام پاداش‌دهی منصفانه و مهیا کردن شرایطی جهت اطمینان کارمندان از حقوق خوب، به عنوان وظایف روانشناسی صنعتی سازمانی تعریف می‌شود.
ارگونومی
ارگونومی در واقعی طراحی با توجه یا هماهنگ با توانمندی و ضعف‌های انسان است. اینکه محیط کار، ابزار و وسایل مورد استفاده کارمندان و… با توجه به سیستم ذهنی و بدن انسان‌ها طراحی شود از جمله کارهای روانشناسی صنعتی سازمانی است.
به عنوان مثال روانشناس صنعتی ممکن است در طراحی یک وسیله‌ی کامپیوتری یا یک خط مونتاژ کمک کرده تا ساخت آن متناسب با توانایی‌های فیزیکی کارگران باشد.
توسعه‌ی سازمانی در روانشناسی صنعتی و سازمانی
ساختار سلسله مراتبی یک سازمان تجاری می‌تواند بهره‌وری و سودآوری آن را تحت تأثیر قرار دهد. روانشناسان صنعتی با ارزیابی میزان ساختار یافتگی سازمان‌ها ضعف‌های آنها را تشخیص داده و تغییراتی برای بهبودشان ایجاد می‌کنند. هدف از این کار هم بالا بردن کارایی تا حداکثر ممکن، رضایت کارمندان و کاهش هزینه‌ها است.
شاید الان متوجه شده باشید پشت تغییراتی که در سازمانتان انجام می‌شود چه تفکرات و چه کسانی هستند.
افزایش کارایی
هر وسیله‌ای میزان مشخصی کارایی دارد یعنی در واحد زمان مقدار مشخصی کار را می‌توان انجام دهد. انسان نیز از این قائده دور نیست البته نه با این دقت. انسان‌ها بر حسب توانمندی، شرایط موجود، ساعت کاری و توقع کارفرما یا مافوق، یک سری کارها را انجام می‌دهند. با توجه به عوامل گفته شده برای میزان کارایی حتما متوجه شده‌اید که این میزان کارایی بر حسب پارامترهای ذکر شده متغیر خواهد بود و نکته حائز اهمیت اینجاست که همیشه هم رابطه مستقیمی نخواهد داشت.
برای مثال اگر کارمند در طول ۵ ساعت به ۵ پرونده رسیدگی می‌کند و حالا شما برای بالا بردن میزان کارایی او، ساعت کاری اش را به ۱۰ ساعت تغییر دهید و توقع رسیدگی به ۱۰ پرونده را از اون داشته باشید اشتباه است. خستگی و آمادگی ذهن در پنج ساعت با ۱۰ ساعت متفاوت است؛ در واقع خستگی ناشی از ساعت کاری طولانی ممکن است سبب بی دقتی در کارها، کلافگی و بدخلقی کارمندان، بهم ریختن برنامه زندگی شخصی شان و.. می‌شود در نتیجه این برنامه ریزی شما با شکست مواجه خواهد شد. بهترین کار در این زمان این است که این ساعت کاری افزوده شده را بین چند کارمند تقسیم کنید تا خستگی بی دقتی ناشی از کار کمتر شود و یا یک کارمند جدید برای ۵ ساعت کاری استخدام کنید.
زندگی کاری
شاید شما هم این جمله را شنیده باشید که ” من مسائل کاریم رو با مسائل شخصیم قاطی نمی‌کنم”
اما آیا این دو حوزه کاملا از هم جدا هستند؟
آیا پیش نیامده کسی به خاطر مسائل شخصی از کارش استعفا بدهد؟
یا به خاطر کارش احساس کند کیفیت زندگی شخصی‌اش بالاتر یا پایین تر رفته است؟
پس کیفیت و میزان رضایت از این دو بر یکدیگر اثر گذارند و مسئول طراحی شرایط شغلی با کیفیت در حیطه کاری روانشناس صنعتی سازمانی است.
تاریخچه روانشناسی صنعتی و سازمانی
جهت درک بهتر پاسخ روانشناسی صنعتی سازمانی چیست؟ لازم است درباره تاریخچه این رسته نیز بدانید که مربوط به چه زمانی است و بنیان گذاران آن چه کسانی بودند و هر آنچه که به قدمت و عقبه‌ی این رشته بر می‌گردد.
می‌توان گفت قدمت گرایش صنعتی سازمانی روانشناسی از باقی گرایش‌ها کمتر است و اولین روانشناسانی که کارهای صنعتی و سازمانی انجام می دادند سعی داشتند مشکلات سازمانی با استفاده از اصول جدید روانشناسی، بررسی و حل کنند.
بنیان گذاران اصلی روانشناسی صنعتی و سازمانی هوگو مونستربرگ (Hugo Münsterberg) و والتر دیل اسکات (Walter Dill Scott) بودند. این دو روانشناس تجربی و استاد دانشگاه توانستند کتاب های مرجع پیشگامانه ای در این زمینه بنویسند که امروزه به عنوان منابع مطالعاتی در دانشگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. اگر نام کتاب روانشناسی و اثربخشی سازمانی مونستربرگ را شنیده باشید باید بدانید که این کتاب که در سال ۱۹۱۳ انتشار یافت، اولین کتاب مرجع روانشناسی صنعتی و سازمانی است.
مدیریت علمی چیست؟ فردریک وینسلو تیلور (Frederick Winslow Taylor) در مدت زمان اشتغال خود، کارایی کارمندان را مورد مطالعه و بررسی قرار می‌داد، که نتیجه این مطالعات از جمله عوامل تاثیرگذار بر روانشناسی صنعتی و سازمانی بوده . او با توجه به ارزیابی و مطالعاتش اصولی را مطرح کرد که راهنمای فعالیت های سازمانی بودند و به عنوان “مدیریت علمی” از آنها یاد می‌شود.
فرانک و لیلیان گیلبرت (Frank and Lillian Gilbreth)، از بنیان گذاران رشته روانشناسی صنعتی سازمانی نبودند اما قطعا از افراد موثر بر روانشناسی صنعتی و سازمانی بودند. این زوج روش های اثربخشی وظایف شغلی را مطالعه می‌کردند و در نهایت به ترکیب روانشناسی و مهندسی رسیدند که در نوع خود بسیار مهم موثر است در سازمان‌ها.
اولین استفاده از روانشناسی صنعتی و سازمانی
اولین باری که از روانشناسی صنعتی و سازمانی استفاده شد در ارتش آمریکا و در سال ۱۹۱۷ که هنگام جنگ جهانی اول نیز بود باز می‌گردد. روانشناسان صنعتی سازمانی با برگزاری آزمون های گروهی آلفا و بتا جهت سنجش توانایی های ذهنی سربازان همچنین جایگزینی نیروهای جدید در مشاغل متناسب با توانایی های افراد در ارتش، برای اولین بار از این علم جذاب استفاده کردند.
آزمون‌های استخدامی و سنجشی که امروزه توسط سازمان‌ها و نهادهای مختلف دولتی و غیر دولتی برگزار می‌شود بهره گرفته از همان آزمون‌هاست که بسیار هم ارزیابی و نتیجه آن برای سازمان‌ها اهمیت دارد زیرا حامل اطلاعات مهمی از افراد است و می‌تواند در راستای پیشبرد اهداف سازمان نقش داشته باشد.
مطالعات هاوثورن چیست؟
بعد از جنگ جهانی اول سازمان‌ها و نهاد ها بزرگتر شده و در راستای آن مشکلات و چالش‌های سازمان و کارمندان نیز افزایش یافت که در این دوره کار روانشناسان صنعتی سازمانی بیشتر شد و مطالعاتشان افزایش یافت. در این دوره که بین دو جنگ جهانی بود، روانشناسی صنعتی و سازمانی دستاوردهایی داشتند که مهم ترین آنها، مطالعات هاوثورن (Hawthorne) بود که در شرکت وسترن الکتریک (Western Electric Company) شروع شد و استمرار داشت.
شاید قبل از مطالعات هاوثورن، روانشناسی صنعتی و سازمانی بر مسائلی همچون کارایی کارکنان و اثربخشی سازمان ـ از جمله ارزیابی توانایی کارکنان و طرح ریزی موثر شغل ، تمرکز داشتند همچنین پژوهشگران مطالعات هاوثورن هم ابتدا به دنبال بررسی و مطالعه همین مسائل بودند، اما بعد از مطالعه هاوثورن، متوجه شدند که جنبه های اجتماعی متعدد حیات سازمانی بر رفتار و عملکرد افراد تاثیر گذار بوده و این مطالعات روانشناسی صنعتی و سازمانی را در راستای مشکلات انگیزشی پیچیده، روابط بین فردی و پویایی های سازمان کشاند.
تاثیر جنگ جهانی دوم بر روانشناسی صنعتی و سازمانی
نباید از تاثیرات مهم جنگ جهانی دوم بر رشد روانشناسی صنعتی و سازمانی چشم پوشی کرد. تلاش‌هایی که روانشناسان برای حل مشکلات جنگ می‌کردند در راستای مطالعاتشان بود به همین خاطر تلاش آنها، در حوزه روانشناسی صنعتی و سازمانی قرار می گرفت. از جمله ماحصل های این مطالعات شامل که کار تیمی، طراحی تجهیزات، مسائل اخلاقی، آموزش ضمن خدمت و تعیین جایگاه کارکنان در مشاغل بود که امروزه هم بسیار برای سازمان ها حائز اهمیتند.
بعد از جنگ جهانی دوم ، انشعاب چهاردهم انجمن روانشناسی آمریکا به نام روانشناسی صنعتی و تجاری در سال ۱۹۴۴ تاسیس شد و در سال ۱۹۸۰ نام آن به جامعه روانشناسی صنعتی و سازمانی (Society for Industrial and Organizational Psychology) تغییر پیدا کرد. سایت جامعه روانشناسی صنعتی سازمانی مرجع مهمی برای دریافت اطلاعات از رشته روانشناسی صنعتی و سازمانی محسوب می‌شود.
جنبه‌های روانشناسی صنعتی سازمانی
شاید از اسم روانشناسی صنعتی سازمانی هم توجه شده باشید که این رشته روانشناسی دارای دو جنبه است. این دو جنبه از هم دور نیستند و در ادامه به هر کدام به خوبی پرداخته خواهد شد:
جنبه صنعتی
جنبه اول روانشناسی صنعتی سازمانی، جنبه صنعتی است ولی شاید به نام روانشناسی پرسنلی هم از آن یاد شود شما نیز به همین نام بشناسیدش. در نظر گرفتن بهترين روش برای انطباق افراد با نقش های کاری خاص از وظایف افراد فعال در روانشناسی صنعتی می‌باشد. پیامدهای منفی عدم انطباق کارمندان با سمتی که در آن مشغول به کارند انکار ناپذیر است و باید به این امر مهم به درستی و توسط متخصصانش پرداخته شود.
با ارزیابی خصوصیات کارکنان و مطابقت دادن این افراد را با کارهایی که احتمال می‌دهند بر حسب ارزیابی شان به خوبی از پس انجام آنها بر می‌آیند از جمله کارهایی است که روانشناسان صنعتی انجام می‌دهند. بالاتر به یک سری وظایف نیز اشاره شد مثل آموزش کارمندان، ایجاد استانداردهای عملکرد شغلی، و اندازه گیری عملکرد شغلی که این ها هم وظایفی هستند که در جنبه ی صنعتی روانشناسی صنعتی و سازمانی قرار می گیرند.
جنبه سازمانی
اگر تا به اینجا به پاسخ سوال” روانشناسی صنعتی سازمانی چیست؟ “رسیده باشید این را می‌دانید که سازمان‌ها بر افراد تاثیر گذارند و جنبه سازمانی روانشناسی نیز ، بیشتر بر روی درک نحوه ی تاثیرگذاری سازمان ها بر رفتار فرد، تمرکز دارد. از عوامل سازمانی تاثیر گذار بر رفتار انسان‌ها می‌توان به ساختارهای سازمانی، هنجارهای اجتماعی، سبک های مدیریتی، و انتظارات از نقش ها اشاره نمود
روانشناسی صنعتی با ظهور و ورودش به کسب و کارها می‌تواند تاثیرات شگرفی در بسیاری از ابعاد زندگی بشری بگذارد اما متاسفانه سازمان‌های کمی از این روانشناسان بهره می‌گیرند و نتیجه‌اش هم سیستمی ناکارآمد و کارمندان ناراضی خواهند بود. با درک این عوامل ذکر شده، امید است که روانشناسان صنعتی سازمانی بتوانند عملکرد و سلامت افراد را بهبود دهند و در عین حال، به نفع کل سازمان عمل کنند.
شاخه‌های روانشناسی صنعتی سازمانی چیست؟
اگر هنوز به پاسخ سوال روانشناسی صنعتی سازمانی چیست؟ نرسیده‌اید به گرایشهای آن که در ادامه ذکر می‌شود توجه کنید تا درک بهتری از آن پیدا کنید.
گرایشهای اصلی در روانشناسی صنعتی شامل این موارد هستند:
- طراحی محصولات
- ارزیابی کارمندان
- رهبری
- تنوع در محیط کار
- بهره‌وری در محیط کار
- انگیزش کارمندان
روانشناسان صنعتی مشهور
در هر رشته‌ای افرادی برجسته هستند که بهتر و قوی تر سا شاید بیشتر از باقی فعالان این رشته ظاهر شده‌اند. در رشته روانشناسی صنعتی سازمانی هم افرادی مشهور شده‌اند که در ادامه برخی از آنها نام برده شده‌اند:
- هوگو مانستربرگ
- فردریک تیلور
- رابرت یرکس
- جیمز مک کین کتل
- التون مایو
- کروت لوین
چرا سازمان‌ها به روانشناسی صنعتی سازمانی احتیاج دارد؟
اهمیت روانشناسی صنعتی سازمانی در معنی آن نهفته است. هر سازمانی احتیاج به ارزیابی، گزینش استاندارد و استخدام منابع انسانی دارد و توسعه سازمان و طراحی سلسله مراتب سازمانی و بررسی تاثیر کار بر روحیه و رفتار کارمندان و…دارد. نبود این موارد در هر سازمانی سبب شکست آن خواهد شد یا بازدهی مطلوب را برای کارکنان مدیر سازمان نخواهد داشت پس چه خوب ایت وقتی علم روانشناسی صنعتی سازمانی به کمک شما آماده تا باعث رشد سازمان شد از آن بهره بگیرید و باعث ارتقاء سازمانتان شوید.
دیدگاه