یکی از طرق انحلال قرارداد، حق فسخ می باشد که این اعمال حق از طرق گوناگون صورت می گیرد یکی از این موارد خیار غبن می باشد یعنی تفاوت ارزش اقتصادی هنگفت بین کالا و ثمن است که این خیار غبن به دو صورت غبن فاحش و غبن افحش است.
غبن چیست؟
غبن یکی از انواع خیارات است و در لغت بمعنای فریب و نیرنگ است در واقع غبن بمعنی گول زدن در معامله می باشد خواه در خرید باشد یا در فروش و یا اینکه به قیمت کم خریده شود یا به قیمت گران فروخته شود. خیار غبن در شرایطی پیش می آید که یکی از دو طرف معامله، مورد معامله را بیشتر از قیمت واقعی آن بخرد یا بفروشد.
در اصطلاح فقها، غبن، تملیک مال با قیمت گرانتر در صورت جهل طرف معامله است که تملیک کننده را غابن و طرف دیگر را مغبون می گویند.
شرایط اساسی تحقق خیار غبن
ثابت کردن خیار به سبب غبن، منوط به تحقق دو شرط می باشد:
شرط اول) جهل مغبون به قیمت واقعی در زمان عقد.
شرط دوم) کاهش یا افزایش قیمت، فراتر از مقدار قابل مسامحه (قابل چشم پوشی) که به اصطلاح، فاحش بودن ثمن المسمی (ثمن درج شده در قرارداد) نسبت به ثمن المثل (ارزش واقعی مورد معامله) است.
جهل مغبون نسبت به قیمت بازار
یکی از شروط اساسی در تحقق خیار غبن، آگاه نبودن مغبون از ارزش واقعی آن کالاست.
نکته مهم در تحقق خیار غبن این است که اصل بر آگاه نبودن مغبون است و مغبون نیازی به آوردن دلیل و اثبات جهل خود ندارد و بعضی از حقوقدانان معتقدند که ادعای جهل به قیمت عادله مبیع از طرف مغبون، بدون دلیل پذیرفته می شود و طرف مقابل می بایستی بوسیله دلیل و مدرک ثابت کند که مدعی، در زمان معامله قیمت واقعی مبیع را می دانسته است.
فاحش بودن ثمن المسمی (ثمن درج شده در قرارداد)
به صرف تحقق معامله بیش از ارزش واقعی آن، غبن ایجاد می گردد و هم چنین در پی آن اعمال خیار غبن نیز برای مغبون جاهل نیز ایجاد می شود. در تعریف فاحش بودن میتوان اینگونه بیان نمود که هر چیزی که از اندازه و حد خود تجاوز کند، فاحش می باشد.
ملاک تحقق فاحش بودن، تشخیص عرف می باشد در واقع غبن زمانی فاحش محسوب می شود که از آنچه معمولا برای بدست آوردن مثل آن کالا پرداخته میشود، تجاوز کند. میتوان نتیجه گرفت که اگر مقدار کمی، کاهش یا تجاوز قیمت نسبت به عرف داشته باشد، اختیار فسخ وجود ندارد.
تعریف خیار غبن فاحش
در تعریف خیار غبن فاحش می توان گفت که وقتی غبن ، یعنی فریب در معامله، فاحش باشد، خیار غبن فاحش شکل گرفته است. این فریب باید به حدی فاحش و واضح باشد که نتوان از آن چشم پوشی کرد. در این صورت خیار غبن تبدیل به خیار غبن فاحش می شود که فرد فریب خورده می تواند به واسطه آن دادخواست فسخ قرارداد را بدهد.
در تعریف غبن فاحش که منظور قانونگذار آنچه که از ماده 417 استنباط میشود ضرر آشکار بوده و بر اساس این ماده در قانون چنین تعریفی از آن را به میان آورده: ماده 417: غبن در صورتی فاحش است که عرفا قابل مسامحه نباشد.
در اختلاف نسبت به قابل مسامحه بودن غبن، اصل لزوم قرارداد است و مدعی غبن باید فاحش بودن آن را ثابت کند؛ رجوع به کارشناس شایع ترین وسیله احراز فاحش بودن غبن است و دادگاه می تواند خود به این ابتکار دست زند، ولی هزینه اجرای قرار به عهده مدعی است؛ اگر ثابت شود که مغبون چنان به معامله رغبت داشته که در هر حال آن را انجام می داده است، (مانند خرید تمبری که مجموعه تمبرهای خریدار را کامل می کند) غبن اثر ندارد، هر چند فاحش باشد.
مفهوم خیار غبن افحش
در کنار عبارت غبن فاحش، برخی از حقوقدانان از عبارتی به نام غبن افحش نیز استفاده می کنند. غبن افحش زمانی بوجود می آید که اختلاف قیمت به مراتب شدیدتر از وضعیت غبن فاحش باشد.
معنی اسقاط کلیه خیارات ولو خیار غبن فاحش
اسقاط کلیه خیارات یعنی اینکه طبق قرارداد پذیرفته شود که قرارداد مزبور را نمی توان به واسطه وجود حق فسخ به موجب خیارات، منحل کرد. در واقع یکی یا هر دو طرف قرارداد با امضای این جمله می پذیرد که از حق قانونی خود برای فسخ قرارداد صرف نظر کند. وَلو نیز به معنی حتی است. پس وقتی گفته می شود اسقاط کلیه خیارات ولو خیار غبن فاحش یعنی پذیرفتن اینکه " من حق فسخ قرارداد را ندارم حتی اگر به طور واضح و فاحش در معامله ضرر کرده باشم و فریب خورده باشم " . بنابراین در هنگام بستن قراردادها به این عبارت دقت کنید و در پذیرفتن آن احتیاط کنید.
تفاوت خیار غبن فاحش و خیار غبن افحش
غبن ضرری است که از نظر عرف قابل پذیرش و مسامحه چشم پوشی نباشد که معمولا توسط کارشناسان رسمی دادگستری قابل تشخیص است.
مثلاً کسی که خانه ای صد میلیون می ارزد، نود میلیون تومان می فروشد.
خیار غبن افحش به صورتی اطلاق می شود ک میزان مبلغ ضرر بیشتر از خیار غبن فاحش است و تفاوت قیمت از نظر هر فرد عاقلی قابل پذیرش نیست.
بطور مثال ماشینی 100 میلیون تومان می ارزد و 50 میلیون تومان فروخته می شود.
دیدگاه