با استفاده از انقباضات عضلانی موج مانند و رو به جلو که به عنوان «پریستالسیس» (peristalsis) شناخته می‌شوند، غذای هضم شده در داخل روده حرکت می‌کند. وقتی روده برای مدتی از انجام این حرکات دست می‌کشد، مشکلی ایجاد می‌شود که در اصطلاح پزشکی به آن «ایلئوس» (ileus) می‌گویند.
ایلئوس می‌تواند باعث انسداد روده شود که در این شرایط هیچ ماده غذایی، گاز یا مایعی نمی‌تواند از روده عبور کند. درمان نکردن ایلئوس ممکن است روده را سوراخ یا پاره کند و به مرگ بیمار منجر شود.
علائم ایلئوس
علائم مرتبط با ایلئوس عبارتند از:
- کرامپ و درد معده
- از دست دادن اشتها
- احساس پری
- یبوست
- ناتوانایی در عبور گاز
- تورم شکم
- حالت تهوع
- استفراغ
عوارض ایلئوس
ایلئوس تشخیص داده نشده و درمان نشده می‌تواند به عوارض شدید و بالقوه تهدیدکننده حیات منجر شود، مانند:
نکروز: نکروز به معنی مرگ نابهنگام سلول و بافت است. این عارضه زمانی رخ می‌دهد که خون و اکسیژن نتواند به روده برسد. درنتیجه، بافت روده ضعیف می‌شود و می‌میرد. دیواره ضعیف روده مستعد پارگی است که این موضوع باعث نشت محتویات روده می‌شود.
عفونت: محتویات روده مملو از باکتری E.coli است. بنابراین، وقتی این محتویات به حفره شکمی نشت می‌کند، باعث پریتونیت (التهاب صفاق) می‌شود که یک عفونت جدی است. پریتونیت باکتریایی می‌تواند به سپسیس منجر شود که تهدیدکننده حیات است و باعث شوک و نارسایی اندام می‌شود.
علت ایلئوس
به طور طبیعی، عضلات روده منقبض و شل می‌شوند تا حرکتی موج مانند به نام پریستالسیس را ایجاد کنند. این حرکت به انتقال غذا در روده کمک می‌کند. وقتی ایلئوس رخ می‌دهد، پریستالسیس را متوقف کرده و از عبور ذرات غذا، گاز و مایع از دستگاه گوارش جلوگیری می‌کند. اگر به خوردن غذای جامد ادامه دهید، ذرات غذا در روده جمع می‌شوند که این ممکن است باعث انسداد کامل یا جزئی روده شود.
ایلئوس بعد از جراحی شایع است، چون داروهایی برای افراد تجویز می‌شود که می‌توانند حرکت روده را کاهش دهند. به این وضعیت «ایلئوس پارالیتیک» یا «ایلئوس فلجی» می‌گویند که طی آن روده مسدود نمی‌شود، بلکه به درستی حرکت نمی‌کند و فرآیند عبور غذا مختل می‌شود. داروهایی که می‌توانند به ایلئوس بعد از عمل منجر شوند عبارتند از:
- هیدرومورفون
- مورفین
- اکسی‌کدون
- داروهای ضدافسردگی سه حلقه‌ای، مانند آمی‌تریپتیلین و ایمی‌پرامین
چند علت احتمالی دیگر هم برای ایلئوس وجود دارد که شامل موارد زیر هستند:
- سرطان روده
- دیورتیکولیت
- بیماری پارکینسون که بر عضلات و اعصاب روده تاثیر می‌گذارد
- بیماری کرون که به ندرت باعث انسداد می‌شود، اما ممکن است به دلیل التهاب خود‌ایمنی باعث ضخیم شدن دیواره‌های روده شود
ایلئوس در کودکان هم ممکن است رخ دهد، به خصوص به دلیل انواژیناسیون. انواژیناسیون زمانی اتفاق می‌افتد که بخشی از روده به درون بخش دیگری از آن می‌لغزد یا فرو می‌رود.
عوامل خطر
موارد زیر خطر ابتلا به ایلئوس را افزایش می‌دهند:
- جراحی دستگاه گوارش تحتانی یا لگن
- جراحی باز
- بیماری شریان محیطی
- سپسیس
- عوارض جراحی، مانند ذات‌الریه یا آبسه
- خونریزی در حین جراحی
- مشکلات گوارشی، مانند بیماری‌های التهابی روده (IBD) و دیورتیکولیت
- عدم تعادل الکترولیت‌ها (مثل کلسیم و پتاسیم)
- آسیب روده
- کاهش وزن سریع
احتمال بروز ایلئوس بعد از سزارین وجود دارد. افزایش سن هم به طور طبیعی سرعت حرکت روده‌ها را کاهش می‌دهد. بنابراین، سالمندان بیشتر از دیگران در معرض خطر ایلئوس هستند، به ویژه وقتی داروهای زیادی مصرف می‌کنند که این می‌تواند به طور بالقوه روی حرکت روده‌ها تاثیر بگذارد.
راه‌های تشخیص بیماری
پزشک معمولا ابتدا به توضیح شما درباره علائمی که دارید گوش می‌دهد. سپس سابقه پزشکی و داروهای مصرفی‌تان را بررسی می‌کند و معاینه بدنی انجام می‌دهد. همچنین ممکن است با گوشی پزشکی به صداهای روده گوش دهد. فقدان صداهای روده یا زیاد بودن آن‌ها می‌تواند نشانه ایلئوس باشد. با این حال، پزشک برای تایید تشخیص به روش‌های تصویربرداری زیر نیاز دارد:
- اشعه ایکس: این روش ممکن است بعضی از انسدادها را نشان دهد، اما همیشه ایلئوس یا سایر مشکلات روده را مشخص نمی‌کند.
- توموگرافی کامپیوتری (CT): سی‌تی اسکن، در مقایسه با اشعه ایکس استاندارد، جزئیات بیشتری ارائه می‌دهد و روده را از زوایای مختلف بررسی می‌کند. گاهی اوقات، لازم است یک ماده حاجب خوراکی را ببلعید تا تصویر واضح‌تری ایجاد شود.
- سونوگرافی: سونوگرافی بیشتر برای شناسایی ایلئوس در کودکان استفاده می‌شود.
- تنقیه هوا یا باریوم: این روش شامل وارد کردن هوا یا باریوم مایع به داخل روده بزرگ (از طریق رکتوم یا راست روده) و سپس عکس گرفتن از شکم با استفاده از اشعه ایکس است. تنقیه می‌تواند ایلئوس ناشی از انواژیناسیون را در بعضی از کودکان برطرف کند.
درمان ایلئوس روده
درمان ایلئوس به شدت آن بستگی دارد و شامل موارد زیر می‌شود:
1. تغییر رژیم غذایی
بیماری‌هایی مثل بیماری کرون و دیورتیکولیت ممکن است باعث انسداد جزئی روده شوند، یعنی فقط بعضی از مواد بتوانند از روده عبور کنند. در این شرایط، غذاهای کم فیبر بهترین غذا برای انسداد روده هستند، چون باعث می‌شوند مدفوع راحت‌تر دفع شود. برای پیروی از رژیم غذایی کم فیبر باید مصرف غلات کامل، سبزیجات خام و مغزیجات را کاهش دهید.
2. تغییر داروها
ممکن است پزشک از شما بخواهد که استفاده از داروهایی که باعث ایلئوس می‌شوند را متوقف کنید. این کار باید فقط زیر نظر پزشک انجام شود. چون ممکن است قطع ناگهای بعضی از داروها، از جمله داروهای ضدافسردگی، عوارض زیادی داشته باشد.
3. جراحی
اگر تغییر رژیم غذایی یا تغییر داروها موثر نباشد یا ا انسداد شدید باشد، ممکن است به جراحی نیاز داشته باشید. روش‌های مختلفی برای جراحی وجود دارد، از رفع انسداد روده گرفته یا برداشتن بخش آسیب دیده آن.
پیش‌گیری از مختل شدن حرکات روده
بسیاری از عوامل خطر مرتبط با ایلئوس، مانند آسیب‌دیدگی یا بیماری مزمن، قابل پیش‌گیری نیستند. اگر قرار است جراحی کنید باید احتمال ابتلا به این عارضه را در نظر بگیرید، اما این موضوع نباید شما را از جراحی ضروری منصرف کند. آگاهی از علائم ایلئوس و درمان به موقع آن برای جلوگیری از بروز عوارض مهم است.
دیدگاه