تغلیظ دیه | موارد تغلیظ دیه | مقدار تغلیظ دیه | شرایط کلی تغلیظ دیه | تغلیظ دیه در قانون

تغلیظ دیه به معنای آن است که میزان دیه تعیین شده در قتل افزایش پیدا کرده و شدت می یابد.

تغلیظ دیه

تغلیظ در لغت به معنای غلیظ کردن و چیزی را بر کسی سخت و دشوار‌ کردن است و در اصطلاح به افزودن یک‌سوم دیه به دیه انتخابی گفته می‌شود. موجبات تغلیظ در فقه امامیه و حقوق ایران قتل در ماه‌های حرام و محدوده حرم مکه است.

همه کسانی که با موضوع دیه سر و کار داشته اند احتمالا به معنی تغلیظ دیه توجه کرده اند. تغلیظ یعنی " شدت دادن " و دیه یعنی " خون بها " . بنابراین تغلیظ دیه یعنی تشدید کردن خون بها؛ تغلیظ دیه تنها برای جرم قتل صورت می گیرد و برای جراحات هرگز تغلیظ دیه در نظر گرفته می شود.

لازم به ذکر است که تغلیظ دیه تنها در موارد خاصی که در قانون مشخص شده است امکان پذیر بوده و منحصرا در این موارد می توان مقدار دیه جنایات را افزایش داد که در ادامه به بررسی موارد تغلیظ دیه می پردازیم.

موارد تغلیظ دیه

موارد تغلیظ دیه در قانون مشخص شده است . اعمال تغلیظ دیه در دو مورد صورت می گیرد : قتل در ماه حرام و قتل در مکان حرام که در ادامه به بررسی هر کدام می پردازیم .

الف ) قتل در ماه حرام

1-  اولا برای اعمال تغلیظ دیه در ماه حرام باید ارتکاب جنایت در یکی از ماه های حرام یعنی " محرم ، رجب ، ذی القعده و ذی الحجه " صورت گرفته باشد .

2-  دومین شرط از شرایط تغلیظ دیه در ماه حرام این است که فوت قربانی جنایت نیز در یکی از ماه های حرام صورت گرفته شود .  بنابراین با توجه به این دو نکته هم عمل قتل و هم مرگ باید در ماه حرام باشد تا بتوان تغلیظ دیه را اعمال کرد .

 ب ) قتل در مکان حرام

در صورتی که عمل قتلی در محدوده حرم مکه واقع شود، مجازات دیه نفس تغلیظ خواهد شد و افزایش پیدا خواهد کرد. سایر مکان های مقدس و متبرک شامل حکم تغلیظ دیه نخواهد شد.

مقدار تغلیظ دیه

در هر دوی موارد تغلیظ دیه یعنی هم تغلیظ دیه در ماه حرام و هم تغلیظ دیه در مکان حرام، مقدار دیه به میزان یک سوم افزایش خواهد یافت.

حال اگر این شخص در یکی از ماه های حرام، مثلا ماه ذی القعده کشته شود، یک سوم به میزان دیه او افزوده خواهد شد.

شرایط کلی تغلیظ دیه

برای اعمال تغلیظ دیه، مجموعه ای از احکام و شرایط کلی مد نظر قرار می گیرد که شرایط کلی تغلیظ دیه از قرار زیر است :

1 - در حکم تغلیظ دیه فرقی بین فرد بالغ و فرد نابالغ وجود ندارد . یعنی فرقی ندارد که مقتول ، کودک باشد یا بزرگ سال ، در هر صورت قتل انسان موجب تغلیظ دیه او خواهد شد .

2 - در حکم تغلیظ دیه تفاوتی بین زن و مرد وجود ندارد . یعنی فرقی نمی کند که مقتول زن باشد یا مرد . مقدار دیه قتل هر مقدار که باشد ، یک سوم به آن افزوده خواهد شد .

3 - یکی دیگر از شرایط کلی تغلیظ دیه ، این است که برای اعمال این حکم فرقی بین مقتول مسلمان و نامسلمان وجود ندارد .

4 - اگر جنین بعد از پیدایش روح به سبب حادثه ای به قتل برسد ، مشمول تغلیظ دیه است  

5 - در مواردی که دیه از طرف عاقله یا بیت المال پرداخت شود نیز حکم تغلیظ دیه جاری است . یعنی اگر بیت المال  یا عاقله ( یعنی خویشاوندان نزدیک ) محکوم به پرداخت دیه شدند ، باز هم حکم تغلیظ دیه اعمال خواهد شد .

تغلیظ دیه در قانون

مواد 55 تا 557 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 به تغلیظ دیه اختصاص یافته است.

ماده 555 هرگاه رفتار مرتکب و فوت مجنیٌ علیه هر دو در ماههای حرام «محرم، رجب، ذی القعده وذی الحجه» یا در محدوده حرم مکه، واقع شود خواه جنایت عمدی خواه غیرعمدی باشد، علاوه بر دیه نفس، یک سوم دیه نیز افزوده می گردد. سایر مکانها و زمانهای مقدس و متبرک مشمول حکم تغلیظ دیه نیست.تبصره ـ معیار شروع و پایان ماههای حرام، مغرب شرعی است مانند ماه رجب که از مغرب شرعی آخرین روز ماه جمادی الثانی، شروع و با مغرب شرعی آخرین روز ماه رجب به پایان میرسد.

ماده 556- در حکم تغلیظ دیه فرقی میان بالغ و غیربالغ، زن و مرد و مسلمان و غیرمسلمان نیست. سقط جنین نیز پس از پیدایش روح، مشمول حکم تغلیظ است. تغلیظ دیه، در مواردی که عاقله یا بیتالمال پرداخت کننده دیه باشد نیز جاری است. در قتل عمدی که به علت عدم امکان قصاص یا عدم جواز آن دیه پرداخت می شود نیز این حکم جاری است.

ماده 557- تغلیظ دیه مخصوص قتل نفس است و در جنایت بر اعضاء و منافع جاری نیست.

تغلیظ دیه مخصوص قتل است

باید توجه داشت که جنایت بر اعضا نه در ماه حرام و نه در مکه مکرمه موجب تغلیظ نمی‌شود. ماده ۵۵۷ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ هم به صراحت، تغلیظ در دیه را منحصر به قتل نفس کرده است و آن را در جنایت بر اعضا و منافع جاری نمی‌داند و دیه جنایاتی که منتهی به قتل نشود در هیچ حالتی تغلیظ نمی شوند.

لزوم وقوع جنایت و فوت در ماه حرام یا محدوده حرم

باید توجه داشت که برای تغلیظ دیه، باید هم رفتار جانی و هم فوت مجنی علیه، هر دو در ماه حرام اتفاق بیفتند، بنا بر این اگر جانی در غیز از ماه حرام ضربه ای به مجنی علیه وارد کند و او در ماه حرام فوت کند دیه تغلیظ نخواهد شد و بالعکس اگر ضربه در ماه حرام واقع شود و مجنی علیه پس از مدتی و خارج از ماه حرام فوت کند هم دیه تغلیظ نمی شود.

همین قاعده در مورد حرم مکه هم وجود دارد، یعنی هم جنایت و هم فوت مجنی علیه باید در محدوده حرم مکه رخ دهد تا دیه تغلیظ شود و اگر یکی از این دو اتفاق خارج از محدوده حرم اتفاق افتاده باشد، دیه تغلیظ نخواهد شد.

معیار محاسبه آغاز و پایان ماه های حرام

لازم به ذکر است مطابق تبصره ماده ۵۵۵ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲، معیار شروع و پایان ماه‌های حرام، مغرب شرعی است؛ مانند ماه رجب که از مغرب شرعی آخرین روز ماه جمادی‌الثانی شروع و با مغرب شرعی آخرین روز ماه رجب به پایان می‌رسد.