معماری برج آزادی | نکات جالب در مورد برج آزادی که شاید ندانید!

برج آزادی

برج آزادی اولین نماد تهران است و همچنان بسیاری آن را نماد اصلی پایتخت ایران می‌دانند. این بنای زیبا یکی از شاهکارهای معماری معاصر ایران به شمار می‌رود.

برج آزادی تلفیقی از معماری هخامنشی، ساسانی و اسلامی است؛ به‌طوری که قوس بیضی‌شکل برج نمادی از طاق کسری است و کاشی‌کاری فیروزه‌ای‌ از دوره صفوی و شیارهای بالای برج از بادگیرهای یزد اقتباس شده‌اند که در کنار نمادهای معماری مدرن و ساختار بتنی، جذابیتی دوچندان به برج آزادی بخشیده‌اند.

تاریخچه برج آزادی

حکومت پهلوی از سال ۱۳۳۹ تصمیم گرفت بنای یادبودی در مدخل غربی تهران (سه راه مهرآباد) بسازد. در ابتدا قرار بود بنایی به‌شکل طاق نصرت ساخته شود؛ اما به این نتیجه رسیدند که طرح طاق نصرت عظمت کافی را ندارد. در پایان شهریور سال ۱۳۴۵ طی فراخوانی در روزنامه‌ها، از معماران دعوت شد تا طرح‌های خود را ارسال کنند.

سرانجام از بین معماران ایرانی، طرح حسین امانت از دانشگاه تهران برنده شد. او که در آن زمان یک دانشجوی ۲۴ ساله بود، مامور ساخت میدانی در پایتخت شد که نمادی برای ایران مدرن باشد و علاوه بر تاثیر بصری، پیشینه تاریخی، فرهنگی و هنری این مرزوبوم را نیز نشان دهد.

ساخت برج آزادی از سال ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۰ طول کشید. کار ساخت برج آزادی در ۱۱ آبان ۱۳۴۸ آغاز شد که ۲۸ ماه طول کشید تا اینکه در ۲۴ مهرماه ۱۳۵۰ با حضور ۳۰۰۰ مهمان داخلی و خارجی افتتاح شد. در روز افتتاحیه، برای نخستین بار از منشور کوروش رونمایی شد تا این منشور ۲۵۰۰ ساله پیوندی میان تاریخ باستان ایران و وضعیت رو به توسعه آن زمان کشور باشد. این برج که از تلفیق طاق‌های معماری قبل و بعد از اسلام بود، با گذر زمان به نماد شهر تبدیل شد.

اسکناس ۲۰۰ ریالی پهلوی دوم که نگاره یادبود شهیاد آریامهر دیده می‌شود. نگاره یادبود (برج) شهیاد آریامهر در پشت اسکناس ۲۰۰ ریالی پهلوی دوم بود که گروهی از روحانیان پس از چاپ این اسکناس ستاره‌های در کنار یادبود شهیاد آریامهر را به ستاره داوود که شبیه به ستاره پرچم اسراییل است نسبت دادند که در پایان سبب تغییری در ستاره پشت اسکناس شد.

پس از افتتاح برج آزادی، مسئولیت نگهداری آن به وزارت فرهنگ و هنر واگذار شد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز همین روند ادامه یافت و به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی رسید. در حال حاضر، مسئولیت اداره برج را بنیاد رودکی بر عهده دارد.

همه آنچه که به‌عنوان مجموعه فرهنگی برج آزادی می‌شناسیم، به‌یک‌باره در سال ۱۳۵۰ ساخته نشد و فقط شامل ساختمان برج و بخش زیرزمین می‌ باشد.

دولت وقت در سال ۱۳۵۳ تصمیم گرفت موزه‌ای زیر فضای میدان و برج آزادی در عمق ۱۵ متری بسازد و از همین رو طراحی آن به حسین امانت سپرده شد که نتیجه آن موزه‌ای پیشرفته مجهز به بخش‌های سمعی و بصری بود.

از آنجا که در جریان تظاهرات‌ها و مبارزات انقلاب ایران، مردم برای تجمع‌های مختلف از این میدان استفاده می‌کردند، نام آن پس از پیروزی انقلاب به میدان و برج آزادی تغییر کرد. از سال ۱۳۵۷ تاکنون، این میدان به‌عنوان محلی برای اجرای برنامه‌های مرتبط با پیروزی انقلاب اسلامی تبدیل شده است.

برج آزادی از سال ۱۳۹۲ با وضعیت تخریبی نگران‌کننده‌ای دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ ضمن اینکه ساخت مسجدی در نمای شمال غربی آن، منظر بصری برج را مخدوش کرده است.

میدان برج آزادی

میدان آزادی ۵۰ هزار مترمربع مساحت دارد که پس از میدان نقش جهان، بزرگ‌ترین میدان ایران به شمار می‌رود. این میدان هم‌زمان با برج آزادی طراحی و ساخته شد.

نقشه میدان با الهام از سقف مسجد شیخ ‌لطف‌الله شامل دو بیضی با کانون‌های متفاوت است. میدان آزادی، محوطه، پیاده‌روها و چمن‌کاری‌های جذابی دارد.

معماری برج آزادی

میدان و برج آزادی از معماری و طراحی منحصربه‌فردی برخوردار است و در طراحی آن سعی شده است از المان‌های معماری ایرانی همچون بادگیر، باغ ایرانی، چهار طاقی، کاربندی و انواع کاشی‌کاری استفاده شود.

میدان آزادی با مساحت ۵۰ هزار متر مربع، زمینی به‌شکل بیضی دارد که بنای برج در امتداد محور شرق-غرب و در حدود یک‌سوم شرقی آن واقع است. معمار این بنا تلاش داشته است تا گذشته‌ درخشان تاریخ ایران را در این سازه حیرت‌انگیز متبلور کند تا هر کسی که به ایران می‌آید، با دیدن برج آزادی به عمق فرهنگ این سرزمین پی ببرد.

طراحی برج آزادی رابطه تنگاتنگی با میدان آزادی دارد که در طراحی‌ها و چمن‌کاری آن مشهود است.

برج آزادی تهران چند متر است؟

برج آزادی ۶۳ متر طول و ۴۵ متر ارتفاع از سطح زمین دارد و از چهار طبقه تشکیل شده که دارای دو راه پله با ۲۸۶ پلکان و دو آسانسور است.

در ساخت این اثر از ۲۵ هزار قطعه سنگ مرمر جوشقان اصفهان و ۹۰۰ تن آهن استفاده شده است. درهای اصلی برج آزادی از سنگ گرانیت همدان ساخته شده و سنگ‌های طبقه همکف و همچنین طبقات برج نیز از معدن مروارید کردستان استخراج شده‌اند. 

بنای برج از یک هندسه مربع مستطیلی تشکیل شده است که ۱۶ ضلعی شده و در آخر به یک گنبد منتهی می‌شود که از داخل برج قابل‌مشاهده‌ است.

شکل ظاهری برج آزادی از ترکیب دو جفت قوس بزرگ تشکیل شده است که به هم می‌رسند و سازه بزرگ سفیدرنگی را به وجود می‌آورند.

این سنگ‌های سفید نمای ساختمان، با شیارهای فیروزه‌ای‌رنگ تقسیم‌بندی شده‌اند. برج آزادی دارای چهار نما است که هر دو نما با هم متقارن هستند. تزیینات و مقرنس‌کاری‌های زیبایی نیز در وسط طاق اصلی به کار رفته است که آن را چشم‌نواز و دوست‌داشتنی کرده‌ است.

کانسبت برج آزادی

• خطوط موازی و کشیده پایه‌‌ها با الهام از سبک معماری هخامنشی هستند؛ قوس اصلی وسط برج، طاق کسری دوره ساسانی را در ذهن تداعی می‌کند و قوس شکسته بالایی آن با استفاده از معماری پس از اسلام طراحی شده است.

• آب‌نما و فواره‌های میدان نیز نمودی از باغ‌های ایرانی هستند.

• رسمی‌سازی‌‌های بین این دو قوس، از گنبد مساجد ایران الهام گرفته‌ است. ضمن اینکه کاربندی‌های قسمت‌های مختلف مجموعه و طبقات برج با الهام از کاربندی‌های دوره اسلامی هستند.

• به گفته حسین امانت، طراح برج، به‌دلیل نزدیکی بنا به فرودگاه مهرآباد امکان افزایش ارتفاع آن به بیشتر از ۴۵ متر وجود نداشت و برای اینکه افراد هنگام رفتن به‌سمت برج احساس کنند که به‌ طرف بالا می‌روند، یک سرازیری در میدان آزادی ایجاد کرد تا کسانی که از جانب فرودگاه مهرآباد وارد میدان می‌شوند، در مسیری شیب‌دار حرکت کنند.

معماری داخلی برج آزادی

جذابیت برج آزادی فقط به نمای بیرونی آن خلاصه نمی‌شود و فضای داخلی آن نیز حیرت هر بیننده‌ای را به‌همراه دارد. دو طبقه از برج در بالای قوس طاق اصلی و زیر گنبد قرار گرفته‌اند که دسترسی به آن‌ها با آسانسور میسر است.

طبقه بالا، گنبدی از بتن سفید دارد که مزین به مقرنس‌کاری و کاشی‌‌‌کاری‌های فیروزه‌‌ای و معرق ایرانی هستند. استفاده از بتن سفید در آن زمان کار جدید و مدرنی در ایران بوده است.

یکی از جالب‌ترین ویژگی‌های برج آزادی این است که فضاهای مختلف برج محدود نشده‌اند و از طریق روزنه و شکاف با سایر بخش‌ها و حتی آسمان و بیرون از برج، ارتباط بصری دارند. به این ترتیب؛ هروقت به بالای سرتان نگاه کنید، فضا و روزن کوچکی به طبقه بالایی خواهید دید که در همه طبقه‌های برج به چشم می‌خورد و به شیوه‌های مختلفی به فضاهای بالاتر می‌رسند.

فضای داخلی برج آزادی دارای دو طبقه است که یکی بالای قوس طاق اصلی و دیگری زیر گنبد قرار دارد و امکان دسترسی به آن‌ها با آسانسور فراهم شده است.

زیر برج نیز چهار طبقه در اعماق زمین طراحی و ساخته شده‌اند. در واقع علاوه بر ایفای نقش المان شهری یا به عبارتی نماد پایتخت توسط فضای خارجی برج آزادی، معماری فضای داخلی آن نیز به دلیل برخورداری از فضاهای مختلفی نظیر گالری، کتابخانه، سالن‌های چند منظوره و... بسیار کاربردی است.

ورودی برج آزادی پنج متر پایین‌تر از سطح زمین و در حیاطی روباز قرار دارد که به طبقه زیرزمین منتهی می‌شود؛ جایی که شما را به درِ ضلع شمالی، نگهبانی، بلیط‌فروشی، درِ ضلع جنوبی و سالن تشریفات، درِ ضلع شرقی و سالن ایران‌شناسی می‌رساند.

در گذشته ورود به برج از طریق درهای سنگی انجام می‌شد که هر لگه ۳٫۵ تن وزن داشت؛ اما امروزه از درهای شیشه‌ای استفاده می‌شود.

طبقات زیرزمین برج آزادی

طبقات زیرزمین برج آزادی شامل ریز فضا های زیر می باشد.

سالن ایران‌شناسی | سالن تشریفات | گذرگاه پیشینیان | تالار آینه | نگارخانه اقوام | نگارخانه بوستان | کتابخانه | راهروی فناوری | تالار کهن | سالن مولتی ویژن | سالن سینمای کوچک

سالن ایران‌ شناسی برج آزادی

سالن ایران‌شناسی به‌منظور آشنایی با ویژگی‌های اقلیمی، فرهنگی و اقتصادی استان‌های مختلف ایران شکل گرفته است.

این سالن ۱,۱۲۲ متر مربعی با ماکتی از استان‌های مختلف کشور نشانه‌گذاری شده و شامل مسیری U شکل روی نقاله‌های متحرک است که تصاویر حجمی و طرح‌های مختلف از مراکز تاریخی، مذهبی، صنعتی و... کشور را در بر دارد و از طریق این تسمه نقاله می‌توان در عرض ۱۵ تا ۲۰ دقیقه، کل ایران را گشت.

در شمال ماکت، آب‌نمایی زیبا به‌عنوان دریای خزر و در قسمت جنوبی حوضچه‌ای دیدنی به نشانه خلیج‌فارس و بخشی از دریای عمان خودنمایی می‌کنند.

بازدیدکنندگان با قرار گرفتن روی یک نقاله‌ می‌توانند روی این ماکت حرکت کنند و در مسیر بازگشت، شاهد چهار پرده نمایش بزرگ باشند که فیلم‌هایی از آثار فرهنگی و صنایع دستی ایران را به نمایش می‌گذارند.

سالن تشریفات برج آزادی

سالن تشریفات برای پذیرایی از مهمان‌ها در نظر گرفته شده بود که بیشتر دعوت‌شدگان به برنامه‌های برج آزادی در این محل مورد پذیرایی قرار می‌گرفتند. از ویژگی‌های این سالن می‌توان به وجود نقش و نگارهای ایرانی زیبا روی بدنه بتنی و تزیینات سقف اشاره کرد.

گذرگاه پیشینیان برج آزادی

گذرگاه پیشینیان پس از سالن ایران‌شناسی قرار گرفته است و شامل چندین ویترین می‌شود که به نمایش دوره‌ای اشیای مختلف تاریخی و آثار هنرمندان اختصاص دارد. این بخش در راهروی ورودی برج آزادی واقع شده است و فرم معماری خاص و درب‌های سنگی از ویژگی‌های جذاب آن محسوب می‌شوند. نورپردازی این راهرو باعث شده است که فضاهای ارتباطی در معماری کهن ایران، دهلیزها و سردابه‌های قدیمی در ذهن تداعی شود.

تالار آینه برج آزادی

تالار آینه دارای ۱۲ غرفه در دو طرف است که طرح‌های حجمی و تصاویر نمادین، شهرسازی، حیات وحش، صنعت نفت، محیط زیست و ورزش را به نمایش می‌گذارد. در طراحی این ویترین‌ها از آینه استفاده شده است که باعث می‌شود آن‌ها خیلی بزرگ‌تر از اندازه واقعی‌شان به نظر برسند و از همین رو به آن تالار آینه می‌گویند.

از ویژگی‌های درخور توجه این بخش، فضای نمایشگاهی آن است که به آثار شاخص هنرمندان، برگزاری نمایشگاه‌های مختلف صنایع دستی اقوام ایران و کارگاه‌های آموزش هنری اختصاص دارد. تالار آینه از ضلع شمالی به نگارخانه اقوام، از ضلع شرقی به کتابخانه و از ضلع جنوبی به بخش اداری منتهی می‌شود.

نگارخانه اقوام برج آزادی

نگارخانه اقوام در واقع راهرویی به‌شکل نیم‌دایره با هشت ویترین است که برای نمایش اشیای مردم‌شناسی و صنایع دستی ایران به کار می‌رود. بازدیدکنندگان با عبور از این راهرو می‌توانند به پایگاه دانستنی‌ها و سالن نمایش دسترسی داشته باشند.

نگارخانه بوستان برج آزادی

نگارخانه بوستان که در مجاورت کتابخانه قرار دارد، نگارخانه اصلی برج آزادی به شمار می‌رود و سالنی وسیع با نورگیری بزرگ است. این فضای دنج و آرام برای نمایش آثار تجسمی و کارگاه‌های آموزشی هنری استفاده می‌شود.

کتابخانه برج آزادی

کتابخانه برج آزادی با مساحتی حدود ۲۰۰ مترمربع، ۱۱ هزار جلد کتاب دارد که شامل ۲۰۰۰ کتاب ارزشمند مرجع و کتب دیگری در موضوعات مختلف معماری، زبان‌شناسی، تاریخ و ادبیات به زبان‌های فارسی، انگلیسی و فرانسه می‌شود.

اعضای کتابخانه علاوه بر کتبی که ذکر شد، می‌توانند از بخش نشریات ادواری نیز استفاده کنند که نشریات مختلف کشور به‌صورت روزانه در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد.

راهروی ‌فناوری برج آزادی

در راهروی فناوری، جاذبه‌های مدرنی نظیر سامانه تصویری هوشمند، روبات پیانیست، پایگاه دانستنی‌ها و روبات پاسخگو قرار دارد. روبات پیانیست ساخته مهندسان ایرانی است و می‌تواند با پمپ‌های بادی و برنامه‌ریزی کامپیوتری، پیانو بنوازد.

روبات پاسخگو صورتک یک پسربچه را دارد و پرسش‌های مربوط به تاریخچه برج آزادی و شاخصه‌های معماری آن را به بازدیدکنندگان توضیح می‌دهد.

پایگاه دانستنی‌ها شامل دو سالن قرینه مدور است که برای تزیینات سقف آن‌ها از معماری سنتی (گوشه‌سازی‌های ایرانی-اسلامی) و مدرن استفاده شده است. ۲۸ صفحه نمایش رایانه‌ای در مرکز این سالن‌ها قرار دارد که اطلاعات مربوط به تاریخ تمدن ایران از آغاز تا امروز را به بازدیدکنندگان ارائه می‌کنند.

تالار کهن برج آزادی

تالار کهن (موزه اصلی) درست زیر برج قرار گرفته و ویترین‌هایی مختص آثار هنری و تاریخی را در خود جای داده است.

پس از خارج کردن آثار موزه‌ای این تالار در دهه اول انقلاب اسلامی، مدیریت برج تصمیم گرفت با قراردادن آثار متقارن باعث تنوع در این بخش شود. در ادامه بنیاد رودکی، نمایشگاه زیورآلات بانوان دوران قاجار متعلق به گنجینه کاخ موزه سعدآباد را در این محل برپا کرد.

دو آسانسور و همچنین پلکان برج در همین سالن قرار دارند که از طریق آن‌ها می‌توان به طبقه‌های بالا دسترسی داشت. بخش جنوبی تالار به تاسیسات مرکزی برج می‌رسد و بخش شمالی به تالار آینه راه دارد.

فروشگاه کوچکی در بخش غربی تالار کهن فعالیت می‌کند که صنایع دستی، سی‌دی‌های مرتبط با برج آزادی و... را به فروش می‌رساند.

سالن مولتی ویژن برج آزادی

سالن مولتی ویژن (سالن نمایش) در عمق ۱۵ متری قرار دارد و با پیشرفته‌ترین فناوری نور، صدا و تصویر برای اجرای همایش، موسیقی و تئاتر به کار می‌رود. تجهیزات پخش لیزرشو، تجهیزات تصویربرداری و تجهیزات گریم بخشی از امکانات سالن مذکور را تشکیل می‌دهند.

این سالن که مجهز به ۱۸ سکو است و برای ۳۰۰ نفر ظرفیت دارد، از طراحی داخلی و تزییناتی جالبی برخوردار است. از آنجا که این سالن می‌تواند به‌صورت چند منظوره به کار رود، آن را سالن مولتی‌ویژن نامیده‌اند و علاوه بر اکران فیلم‌های سینمایی، کنسرت موسیقی، اجرای نمایش، برنامه‌ها و مسابقات تلویزیونی، امکان برگزاری همایش‌های مختلف، نمایش مولتی ویژن، نمایش لیزر و... نیز وجود دارد.

جالب اینکه زیر سکوهای محل نشستن، عکس‌ آثار تاریخی قبل و بعد از اسلام به نمایش درآمده است.

سرتان را که بالا بیاورید و به سقف نگاه کنید، تصویر مرداب انزلی خودنمایی می‌کند و در روبه‌روی شما نیز سه پرده وجود دارد که هریک فیلمی از انقلاب را نمایش می‌دهند.

سالن سینمای کوچک برج آزادی

سالن سینمای سیمولیشن (شبیه سازی) در سال ۱۳۸۸ توسط بنیاد رودکی ساخته شد که مجهز به امکانات و تکنولوژی روز دنیا برای ایجاد فضای مجازی هنگام دیدن فیلم است.

کلیه ۵۱ صندلی این سالن مجهز به افکت‌های حرکتی هستند؛ به‌طوری که هنگام دیدن فیلم‌ می‌توانید در فضای مجازی فیلم غرق شوید. این سالن در مجاورت سالن ایران‌شناسی و در ضلع شرقی ورودی برج آزادی قرار دارد.

طبقات برج آزادی

آسانسور های برج آزادی: برج آزادی دو آسانسور دارد که از دیواره‌های برج بالا می‌رود و هرکدام فقط به دو طبقه اختصاص دارند. آسانسور اول تا طبقه دوم و آسانسور دوم دو طبقه بعدی را طی می‌کند.

طبقه اول برج آزادی

داخل ساختمانی تاریک با روزنه های کوچک در دیوارها و سقف کاربندی.

طبقه اول با سطح زمین ۲۳ متر فاصله دارد و از آن برای تعویض آسانسور استفاده می‌کنند و چیزی برای بازدید ندارد. دو دیوار بتونی کج با پنجره‌های کوچک در اینجا وجود دارد؛ همان پنجره‌های آبی‌رنگی که از زیر طاق آزادی مشخص هستند.

قوس اصلی و دو قوس شرقی و غربی برج، این طبقه را احاطه کرده‌اند و کاشی‌کاری‌های پرطاووسی نمای برج در پشت دیواره‌های شیبب‌دار آن خودنمایی می‌کنند.

طبقه دوم برج آزادی

طبقه دوم در ارتفاع ۳۳ متری از سطح میدان آزادی قرار دارد و گنبدی بتنی با طرح شمسه در میانه آن به چشم می‌خورد که نور طبقه اول و دوم برج را تامین می‌کند.

جالب اینکه برای اولین بار در ایران از بتن مسلح سفیدرنگ برای دیوار و سقف این برج استفاده شده است.

در این طبقه می‌توانید به تماشای معماری داخلی برج آزادی بنشینید و از همنشینی معماری سنتی و مدرن لذت ببرید؛ به‌ویژه سقف آن که شما را به یاد مسجد شیخ لطف‌ الله اصفهان می‌اندازد. از طبقه دوم برای نمایش عکس‌های تاریخی استفاده می‌شود.

طبقه سوم برج آزادی

سازه ای آبی رنگ در وسط ساختمانی با پنجره های لانه زنبوری.

طبقه سوم در ارتفاع ۳۹٫۵ متری از سطح میدان قرار دارد و جذابیت آن به شکاف‌های مستطیلی و عمودی است که از بادگیرهای ایرانی گرفته شده است. پنجره‌های لانه زنبوری آن نیز دید خوبی به پایتخت دارند و یادآور جایگاه دیده‌بان‌های قلعه‌های قدیمی هستند. 

در نهایت هم پشت بام برج قرار دارد که گنبد زیبایی از بالاترین سطح برج بیرون زده است و از طبقه سوم برج شروع می‌شود و تا ارتفاع ۴۶٫۲۵ متری امتداد می‌یابد. این گنبد مزین به کاشی‌کاری فیروزه‌ای است که در معماری مقابر و امام‌زاده‌ها شاهد آن هستیم.