ناهنجاری‌ در مفاصل و صداهای غیرطبیعی: علت‌ ها و روش‌ های درمانی

کریپتاسیون (crepitus) صدای ترق یا ترکیدن غیرطبیعی در هر مفصلی مثل بند انگشت، زانو یا حتی صدای نامتعارف در ریه‌هاست. این صدا ممکن است ضعیف یا آن‌قدر‌ قوی باشد که به گوش برسد. صدای مفاصل ممکن است گاهی ناراحت‌کننده یا دردناک باشد. صدا دادن مفصل نوعی بیماری نیست، اما پزشک سعی می‌کند با توجه به آن مشکل‌ اصلی را مشخص کند.

علت صدای مفاصل

صدا دادن مفاصل ممکن است در هر سنی اتفاق بیفتد، اما معمولا با افزایش سن احتمال بروزش بیشتر می‌شود. معمولا صدا دادن مفصل با آسیب مفصل در ارتباط است. ممکن است این مسئله ناشی از اختلالات مفصلی یا کاملا مستقل از آن باشد. صدای مفاصل در بعضی مفاصل بیشتر است، از جمله:

• زانو

• بند انگشتان

• شانه

• مفصل ران

• گردن

البته صدا دادن مفاصل لزوما نشانه مشکل نیست. مثلا ترکیدن بند انگشتان یا پشت شکلی از کریپتاسیون است که به‌علت حباب‌های کوچک گاز نیتروژن در مفصل ایجاد می‌شود؛ این حباب‌ها با حرکت شدید ناگهان می‌ترکند. در کل زمانی صدای مفاصل مشکل محسوب می‌شود که ترکیدن مسئله‌ای پیش‌رونده باشد و با گذشت زمان ادامه یابد و بدتر شود. همچنین اگر علائم دیگری مبنی بر آسیب، عفونت یا جراحت مفصل دارید، باید صدای مفاصل را درمان کنید.

1. آسیب مفصل

صدای مفاصل شاید ناشی از سایش سطوح ناهموار دو مفصل روی هم باشد که موجب می‌شود غضروف و استخوان به هم ساییده شوند. معمولا علامت آسیب مفصلی پیشرفته درد است. همچنین ممکن است این درد به‌علت فشار یا له‌شدن اعصاب در فضای مفصلی باریک‌شده باشد. در این مرحله مفصل علائم آسیب را نشان می‌دهد، از جمله:

• ورم

• قرمزی

• محدودیت حرکتی

• ناهنجاری مفصل

استئوآرتروز (التهاب استخوان) علت شایع این نوع آسیب مفصلی است، هرچند احتمال دارد صدای مفاصل ناشی از انواع دیگر آرتریت هم باشد از جمله:

• آرتریت روماتوئید

• آرتریت پسوریاتیک

• نقرس

• آرتریت ناشناخته جوانان

هر نوع مفصلی ممکن است درگیر شود، اما علائم در زانو، دست‌ها، پا، پایین کمر، مفصل ران و شانه‌ها شایع‌تر است.

2. التهاب یا جراحت مفصل

هر مسئله‌ای که موجب التهاب و جراحت ساختارهای اطراف مفصل شود، ممکن است زمینه‌ساز صدای مفاصل شود. این اختلالات معمولا درد و محدودیت حرکت را در پی دارند.

1. بورسیت (bursitis)

التهاب کیسه‌های پر از مایع اطراف مفصل به‌نام بورسا است. این وضعیت ممکن است به‌علت عفونت، اختلال خودایمنی، آسیب یا صدمات مکرر ایجاد شود. زمانی که سطح داخلی بورسای ملتهب به هم سابیده می‌شود، مفاصل صدا می‌دهند. این صدای ترکیدن اگر به‌علت بورسیت باشد، معمولا با درد همراه است.

2. تنوسینوویت (tenosynovitis)

این ساختارهای ملتهب در پوشش غلاف تاندونی به‌نام تنوسینوویوم ایجاد می‌شوند که تاندون مفصل را می‌پوشاند. صدای مفاصل زمانی ایجاد می‌شود که تاندون درون غلاف ملتهب می‌لغزد.

3. اختلالات مفصل گیجگاهی فکی (TMJ)

این اختلالات با درد و سایر علائم مربوط به مشکل در مفصل بین فک و پایه جمجمه بروز می‌کنند. افراد مبتلا به این نوع آرتریت گاهی با حرکت‌دادن فک صدای مفاصل را می‌شنوند. فرد دچار این اختلالات ممکن است با بازکردن دهان صدای کلیک یا حس ترکیدن را ایجاد کند.

4. اسکلرودرما

نوعی اختلال نادر است که سبب سختی و سفتی پوست و بافت همبند می‌شود. این بیماری ممکن است با صدا و حس جیرجیر بلند در زمان سایش عضلات و تاندون‌ها به بافت ملتهب یا سخت‌شده ایجاد شود.

5. پارگی روتاتور کاف

این جراحت دردناک بر عضلات و تاندون اطراف مفصل شانه اثر می‌گذارد. همان‌طور که پارگی بهبود می‌یابد، با حرکت شانه صدای مفاصل ایجاد می‌شود.

6. مجموعه فیبر و غضروف مثلثی (TFCC)

این وضعیت بر غضروف و تاندون‌های مچ دست اثر می‌گذارد. جراحت این ناحیه ممکن است موجب درد و صدای کلیک هنگام حرکت مچ شود.

7. منیسک جانبی دیسکوئید

منیسک بدشکل زمانی ایجاد می‌شود که این تاندون‌ها در زانو به‌جای شکل سی (C) طبیعی، شکل دیسک پیدا می‌کنند. این مسئله ممکن است موجب صدای ترکیدن در زانو شود. خوشبختانه بسیاری از موارد منیسک جانبی دیسکوئید مشکل دیگری ندارند و نیازی به درمانشان نیست.

8. سندرم درد پاتلوفمورال (PFPS)

این عارضه که زانوی دونده هم نامیده می‌شود، زمانی ایجاد می‌شود که غضروف زیر کاسه زانو آسیب دیده باشد. این غضروف سخت‌شده هنگام حرکت زانو صدای مفاصل را ایجاد می‌کند.

علت کریپتاسیون ریه

بیشتر افراد فکر می‌کنند که کریپتاسیون فقط برای مفصل است، اما می‌توان از این واژه برای توصیف صدای ترقه یا خس‌خس در ریه هم استفاده کرد. کریپتاسیون ریه زمانی ایجاد می‌شود که کیسه‌های هوایی کلاپس‌شده یا پر از مایع در زمان نفس‌کشیدن ناگهان باز شوند. اغلب این صداها نشانه وجود بافت زخم یا مایع اضافی در ریه‌اند.

بیماری‌های مختلفی موجب خس‌خس می‌شوند، از جمله:

• ادم ریه: وجود مایع در ریه هم نامیده می‌شود و معمولا با نارسایی احتقانی قلب در ارتباط است.

• ذات‌الریه: این عفونت در ریه ایجاد و موجب می‌شود که ریه پر از مایع شود و ممکن است ناشی از باکتری یا ویروس باشد.

• برونشیت: التهاب لوله‌های هوایی است و به‌علت عفونت یا انسداد مزمن ریه ایجاد می‌شود.

• بیماری‌های بینابینی ریه: بیماری‌هایی هستند که بر اطراف کیسه‌های آلوئولی ریه اثر می‌گذارند.

زمان مراجعه به پزشک

صدای مفاصل به‌‌خودی‌خود ضرری ندارد. اگر بند انگشتان، گردن و پشت‌تان صدا می‌دهد و درد ندارید، احتمالا جای نگرانی نیست. بااین‌حال اگر صدای ترکیدن، ساییده‌شدن یا ترق آن همراه با درد است، باید برای معاینه‌شدن به پزشک مراجعه کنید. همچنین اگر کریپتاسیون ریه یا مشکل تنفسی دارید، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.

تشخیص کریپتاسیون

فرایند تشخیص علت کریپتاسیون با توجه به بافت تولیدکننده صدا، شدت و علائم جانبی آن متفاوت است.

1. تشخیص اختلالات مفصل

در بعضی موارد، حس ترکیدن مفصل ممکن است خیلی آزاردهنده باشد. بااین‌حال شاید بررسی اساسی یا درمان لازم نباشد. اگر درد، التهاب یا محدودیت حرکت وجود دارد، ممکن است پزشک آزمایش‌هایی برای تشخیص علت تجویز کند از جمله:

• تصویربرداری: تصویربرداری تشخیص یا تأیید آسیب استخوان یا مفصل را راحت‌تر می‌کند. این آزمایش شامل پرتوی ایکس، سونوگرافی و سی.تی اسکن است که تصاویر سه‌بعدی برای دیدن مفصل فراهم می‌کند. ام.آر.آی (MRI) جزئیات بهتری از آسیب بافت نرم تهیه می‌کند.

• آزمایش خون: ممکن است پزشک برای بررسی عفونت و التهاب آزمایش خون تجویز کند. مثلا ۸۰درصد افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید در جریان خون خود نشانگری به‌نام عامل روماتوئید یا آر.اف (RF) دارند.

• آزمایش آنتی‌بادی: آزمایش آنتی‌بادی برای تأیید آرتریت روماتوئید و سایر اختلالات خودایمنی انجام می‌شود. این عارضه زمانی بروز می‌کند که سیستم ایمنی به‌اشتباه به سلول‌ها و بافت‌های سالم حمله می‌کند. این آزمایش مشخص می‌کند بدن پروتئین‌های خاصی مثل آنتی‌بادی آنتی‌نوکلئار را تولید می‌کند که نشانه اختلال یا علت زمینه‌ای است.

• آرتروسنتز: با یک سوزن مایع از فضای مفصلی برداشته می‌شود. این مایع به آزمایشگاه ارسال و با میکروسکوپ بررسی می‌شود تا هر نوع ناهنجاری یا سلول‌های عامل عفونت یا التهاب در مایع بررسی شود.

2. تشخیص اختلالات ریه

کریپتاسیون ریه هیچ‌وقت طبیعی نیست و باید علت آن تشخیص داده شود. به همین دلیل پزشک با توجه به علائم و سابقه پزشکی شما آزمایش تجویز می‌کند. در بسیاری از موارد، این آزمایش‌ها شامل عکس‌برداری پرتوی ایکس یا تصویربرداری‌های دیگر برای مشاهده ریه یا آزمایش خون برای تشخیص عفونت است. همچنین ممکن است شامل پالس‌اکسیمتری و آزمایش عملکرد قلب هم باشد.

• پالس اکسیمتری: این روش برای بررسی میزان اکسیژن خون استفاده می‌شود و معمولا با یک پروب ساده یا یک گیره روی انگشت کار می‌کند. میزان کم اکسیژن ممکن است موجب خس‌خس یا کریپتاسیون در ریه شود. همچنین می‌تواند با نارسایی قلبی، ذات‌الریه یا بیماری‌های دیگر مرتبط باشد.

• الکتروکاردیوگرام: الکتروکاردیوگرام یا اکوکاردیوگرام برای بررسی بی‌نظمی‌های قلب استفاده می‌شود. در الکتروکاردیوگرام نظم قلب و فعالیت الکتریکی آن مشخص می‌شود و اکوکاردیوگرام نوعی تصویر سونوگرافی است که نحوه کار عضله قلبی را نشان می‌دهد.

درمان کریپتاسیون

درمان کریپتاسیون با توجه به تشخیص عامل ایجادکننده صدا انجام می‌شود. به همین دلیل تعداد زیادی روش درمانی برای این عارضه وجود دارند. در بعضی موارد، مثل التهاب خفیف مفصل، مداخلات پایه‌ای لازم است. در سایر موارد برای درمان بیماری‌های قلبی یا ریوی جدی ممکن است به جراحی پیچیده نیاز باشد.

1. درمان صدای مفاصل

درمان صدای مفاصل شامل موارد مختلفی است، از جمله:

• استفاده از یخ: در آسیب حاد ممکن است گذاشتن مستقیم یخ روی محل درگیر مفید باشد. این کار سبب کاهش التهاب می‌شود که یکی از علل صدای مفاصل است.

• داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی: این داروها برای کاهش التهاب و درد خفیف تا متوسط استفاده می‌شوند.

• تزریق استروئید: مفاصل شدیدا ملتهب ممکن است برای کاهش التهاب نیازمند تزریق مستقیم استروئید به درون مفصل باشند.

• آنتی‌بیوتک‌ها: عامل التهاب مفصل معمولا عفونت باکتریایی است که معمولا با مصرف کوتاه‌مدت آنتی‌بیوتیک درمان می‌شود.

• سرکوب سیستم ایمنی: بعضی داروهای فعالیت زیاد سیستم ایمنی را سرکوب می‌کنند و برای درمان التهاب ناشی‌ از بیماری‌های خودایمنی استفاده می‌شوند.

• جراحی آرتروسکوپی: درمان آسیب‌های شدید مثل پارگی تاندون، رباط یا غضروف ممکن است نیازمند جراحی آرتروسکوپی باشد. این جراحی کمی تهاجمی است و برای انجام آن سوراخ‌های کوچکی ایجاد می‌شوند.

• جراحی تعویض مفصل: اگر حرکت یا زندگی شما به‌شدت مختل شده باشد، برای شما جراحی تعویض مفصل در نظر گرفته می‌شود. پس از این جراحی، باید توانبخشی و فیزیوتراپی انجام دهید.

2. درمان کریپتاسیون ریه

درمان کریپتاسیون ریه با توجه به علت زمینه‌ای آن و مزمن یا ناگهانی‌بودن آن متفاوت است. معمولا پزشک ذات‌الریه و برونشیت باکتریایی را با آنتی‌بیوتیک درمان می‌کند و عفونت‌های ویروسی با داروهای ضدویروس درمان می‌شوند، اما باید مدتی استراحت کنید و مایعات فراوان بنوشید.

درمان و مهار بیماری‌های مزمن معمولا نیازمند تغییر سبک زندگی است، از جمله:

• ترک سیگار

• ورزش

• دوری از محرک‌های موجود در هوا

بیماری‌هایی مثل انسداد مزمن ریه معمولا به داروهای حاوی کورتیکواستروئیدهای خوراکی یا استنشاقی و برونکودیلاتورها نیاز دارند. توانبخشی ریه و اکسیژن‌درمانی ممکن است جلوی پیشرفت بیماری را بگیرد و کیفیت زندگی فرد را حفظ کند.

کریپتاسیون مربوط به تجمع مایع ناشی از ادم ریه برای جلوگیری از نارسایی قلبی، به درمان تهاجمی نیاز دارد. این درمان می‌تواند شامل مصرف طولانی‌مدت دارو یا جراحی بای‌پس باشد. همچنین شاید جراحی گزینه‌ای برای افراد مبتلا به بیماری ریوی پیشرفته‌ای باشد که سایر درمان‌ها برایش مؤثر نبوده‌اند. برای افرادی که ریه آنها کارکردی ندارد، می‌توان از پیوند ریه استفاده کرد.

مهار کریپتاسیون

داشتن فعالیت فیزیکی و گرم‌کردن قبل از تمرین می‌تواند از مفاصل شما حفاظت کند. اگر صدا دادن مفاصل هنگام ورزش اتفاق بیفتد، نباید ورزش را متوقف کنید، اما باید شکل آن را تغییر دهید از جمله:

• برای دویدن تپه و دره را انتخاب نکنید و در مسیری بدون شیب بدوید

• هنگام دوچرخه‌سواری فشار روی پدال را کم کنید

• در زمان وزنه‌برداری روی ماهیچه‌های چهارسر زانو و همسترینگ تمرکز کنید و وزنه‌های سبک بردارید و بیشتر تکرار کنید

• همیشه به بدنتان گوش کنید و اگر درد دارید، ورزش را متوقف کنید

چند تمرین برای تقویت عضلات چهار سر ران (عضلات جلوی ران) وجود دارند. چهار سر ران قوی‌تر بار روی مفاصل کشکک‌ ران را کاهش می‌دهد و احتمال ازبین‌رفتن غضروف را کم می‌کند. بااین‌حال افرادی که نگران زانوهایشان هستند، باید قبل از انجام تمرین با پزشک مشورت کنند.

روش‌های دیگری هم برای محافظت از زانو وجو دارند، از جمله:

• کفش مناسب پا کنید.

• وزن مناسب بدنتان را حفظ کنید تا فشار روی زانو کاهش یابد.

• برای تقویت عضلات پا شنا و پیاده‌روی کنید.

تمرینات ورزشی

1. تمرین اول

• به پشت روی زمین دراز بکشید.

• در حالی که کف پایتان روی زمین است، هر دو زانویتان را خم کنید.

• لگنتان را بلند کنید و ۱۰ تا ۳۰ ثانیه صبر کنید.

2. تمرین دوم

• به پشت روی زمین دراز بکشید.

• زانوهایتان را خم کنید و پاهایتان را به‌اندازه عرض لگن از هم باز کنید. دستانتان را ضربدری روی قفسه سینه قرار دهید.

• در حالی که کمرتان روی زمین است و عضلات شکتان را منقبض کرده‌اید، بالاتنه خود را بلند کنید.

• این تمرین را هر روز ۳ ست ۸ تا ۱۲تایی انجام دهید.

3. تمرین سوم

• پلانک کامل: روی شکم دراز بکشید، کف پا را روی زمین قرار دهید، بدنتان را از زمین بلند کنید و درحالی که شکم و باسنتان را منقبض کرده‌اید، ۱ دقیقه صبر کنید.

• پلانک آرنج: در وضعیت پلانک کامل، آرنجتان را روی زمین بگذارید طوری که بالاتنه شما موازی زمین باشد. در حالی که بدنتان را منقبض کرده‌اید، ۳۰ ثانیه صبر کنید.

• پلانک پای بلندشده: یک پایتان را صاف نگه دارید و دیگری را بلند کنید و ۳۰ ثانیه صبر کنید. سپس پاهایتان را جابه‌جا کنید.

• پلانک پهلو: به پهلو دراز بکشید طوری که پاهایتان کشیده و آرنجتان روی زمین باشد. در حالی که دست دیگرتان را پشت‌سرتان قرار داده‌اید، بدنتان را از زمین بلند کنید. ۳۰ ثانیه مکث کنید و سپس حرکت را با پهلوی دیگرتان انجام دهید.

نکاتی برای تقویت استخوان

• از رژیم غذایی سالم حاوی ۵ گروه غذایی استفاده کنید. از غذاهایی مثل گوشت، ماهی، شیر، تخم‌مرغ و بادام درختی که سرشار از ویتامین، کلسیم، منیزیم و فسفر است استفاده کنید.

• از تمریتان تقویت عضلات استفاده کنید؛

• مرتب وضعیت بدنی‌تان را بررسی کنید.