صنایع دستی ایران
صادرات صنایع دستی ایران یعنی چوب و استخوان، مس و نقره، طلا و سنگ های قیمتی، ابریشم و پشم، مواد اولیه ای هستند که توسط صنعتگران و هنرمندان چیره دست کشور به صنایع دستی نفیس ایران تبدیل می‌شوند، معجزه می کنند و احساسات و مفاهیم فرهنگی خود را در این صنایع دستی می ریزند. به همین دلیل است که صنایع دستی ایرانی و سایر آثار هنری در جهان قیمتی ندارند.
مردم ایران به صنایع دستی عادت کرده اند. همه مردم در سراسر جهان ما را با هنر، فرهنگ و تمدنی که از گذشته داشته ایم می شناسند. ریشه اصلی تمام صنایع دستی ایران که بخشی از هویت ماست به ایران باستان باز می گردد.
ایران با پیشینه ای قوی در فرهنگ و تمدن دارای آثار هنری بسیاری از قرون گذشته است. امروزه کشور ما به عنوان یکی از برجسته ترین مناطق صادر کننده آثار هنری و صنایع دستی در جهان شناخته می شود.
صنایع دستی ایران از ارزشمندترین آثار هنری کشورمان و جلوه ای از فرهنگ اقوام ملی ایران است. کشف آثار هنری کهن، آفریده دست بشر در بناهای تاریخی کشورمان حکایت از پیوند تنگاتنگ هنر و صنایع دستی با تمدن این سرزمین دارد.
در آثار تاریخی ایران نشانه هایی از هنر معماران، نقاشان و مهندسان در آرامگاه ها، مساجد، کاخ ها و بناهای تاریخی به چشم می خورد. هر یک از این آثار بخشی از هویت و فرهنگ مردمان عصر و زمان خود را با نشانه هایی برجسته از دوره های مختلف تاریخی نشان می دهد. صنایع دستی ایرانی آثاری هنری است که توسط صنعتگران کشورمان ساخته شده و بخشی از فرهنگ و هویت ایرانی را به نمایش می گذارد.
در تعریف کلی به ترکیب هنر دست و استفاده از ابزار بومی و سنتی در خلق اثر، صنایع دستی می گویند. ذوق هنری و خلاقیت صنعتگر در خلق آثار هنری و صنایع دستی تاثیر بسزایی دارد. صنایع دستی هر منطقه از ایران منحصر به فرد است.
اگرچه در برخی شهرها صنایع رایجی وجود دارد، اما در تار و پود هر اثر نشانه هایی از فرهنگ ریشه دار یک شهر یا روستا دیده می شود. اساسی ترین عنصر در ساخت صنایع دستی هنر دست انسان است و همین امر ارزش این آثار را دو چندان می کند.
صنایع دستی ایران به عنوان هنر بومی و سنتی مردم سرزمینمان نقش موثری در تقویت وضعیت اقتصادی مناطق مختلف کشور دارد. در حال حاضر صنایع دستی ایران یکی از سه قطب برتر صنایع دستی دنیا محسوب می شود و سرمایه گذاری مناسب در کنار برنامه ریزی دقیق در تولید و معرفی این آثار در سطح جهانی می تواند به صادرات موفق آن منجر شده و درآمد بالایی در سطح ملی داشته باشد.
انواع صنایع دستی صادراتی ایران
• فرش دستباف (قالی، گلیم، جاجیم، گبه و …)
• لوازم حصیری (زیرانداز، سبد و …)
• لوازم نمدی (زیرانداز، البسه و …)
• ظروف شیشه سنتی و ایرانی (تنگ و جام و …)
• ظروف مسی ساده و قلمزنی
• مینا کاری روی مس و سفال
• سفال و سرامیک
• زیورآلات سنتی (از آلیاژهای مختلف، سرامیک، مینا و …)
• معرق و منبت روی چوب (از تابلو و ظروف تا مبلمان)
• پارچه های قلمکار (از سفره و رومیزی تا لباس)
• خاتم کاری (قاب و ظروف و جعبه جواهرات و …)
فرش دستباف (قالی، گلیم، جاجیم، گبه و …)
بهترین کشورها برای صادرات فرش کشورهایی هستند که با فرهنگ و طراحی فرش داخل ایران آشنایی دارند. این کشورها می توانند مورد هدف برای صادرات فرش باشند. قطعاً کشورهایی فرش را خریداری می کنند که مردمان آن ها از لحاظ ثروت و قدرت خرید، توانایی داشته باشند.
کشورهای حاشیه خلیج فارس مانند قطر، بحرین، کویت، شهر دبی و ابوظبی بهترین هدف برای صادرات فرش ایران می باشند. زیرا این کشورها هم نزدیک هستند و هزینه صادرات و حمل و نقل کالا کمتر خواهد بود و از طرفی با فرش های ایران آشنایی کامل دارند.
مردمان این کشورها زبان فارسی را کم و بیش متوجه می شوند و حداقل یکی دو بار وارد ایران شده اند و با فرهنگ و طراحی و آثار‌های باستانی که در بافت این فرش ها به کار برده می شود، آشنایی کامل دارند. ضمن اینکه این کشورها بسیار ثروتمند هستند و توانایی خرید فرش را دارند.
لوازم حصیری (زیرانداز، سبد و …)
ساخت حصیر با دست در مناطق مختلف ایران بسته به نوع مواد خام در دسترس با یکدیگر متفاوت است. برای نمونه در نوار جنوبی ایران از الیاف نخل خرما و در نوار شمالی ایران از ساقه های برنج و گندم استفاده می شود. از سوی دیگر نوع کاربری لوازم تولیدی بسته به نیاز اهالی آن منطقه از نظر شکل و اندازه تفاوت دارند.
در استان اصفهان، حصیر بافی در مناطق بیابانی و خشک مانند خور و بیابانک و نایین انجام می شود و مواد خام مورد استفاده الیاف نخل خرما است؛ ولی در شهرستان نجف‌آباد برای بافت سبدهای حصیری از ترکه های نرم درختان یک ساله یا دو ساله استفاده می شود. سبدهای ساخته شده در نجف آباد، لوده نام دارد و کاربرد آن ها در حمل محصولات باغی و میوه است.
در قصر شیرین برای حصیر بافی از شاخه های جوان پا جوش درخت خرما استفاده می شود که به آن «فَسیل» گفته می‌شود. حصیر ایرانی برای نخستین بار در کشور در سال ۱۳۹۷ از خوزستان به امارات متحده عربی و قطر صادر شد.
محصولات صادراتی صنایع دستی حصیری جهان توسط ۵۲۳ تامین کننده تولید و به سراسر دنیا صادر می شوند. بزرگ ترین صادرکنندگان صنایع دستی حصیری جهان به ترتیب کشورهای هند، چین و بنگلادش هستند. بیشترین صنایع دستی حصیری به ایالات متحده، آلمان و دانمارک صادر می شوند.
لوازم نمدی (زیرانداز، البسه و …)
صادرات نمد طبیعی ایران به کشورهای مختلف دنیا می تواند علاوه بر اشتغال زایی بسیار زیاد، درآمد ارزی عالی نیز عاید کشور نماید. محصولات نمدی خاص کشور ایران، که هنر دست بسیاری از هنرمندان نمد مال روستایی می باشند، می توانند به راحتی بازار جهانی را از آن خود نمایند. گسترش صادرات نمد و محصولات مشتقه از آن می تواند کشور را از خام فروشی ساده و وابستگی به درآمد محصولات خاص نجات بدهد.
وجود پتانسیل های لازم و عدم نیاز به سرمایه گذاری کلان در گسترش تولیدات نمدی، می تواند به راحتی تولید این محصول در همه جای کشور را افزایش دهد.
چهارمحال و بختیاری یکی از مهمترین مراکز دامپروری کشور به شمار می رود و پشم گوسفند که ماده اولیه نمد است به وفور در این استان تولید می شود. در گذشته به علت استفاده مردم از نمد، شغل نمد مالی یکی از مهمترین شغل ها در استان چهارمحال و بختیاری به شمار می رفت و بسیاری از مردم شهرستان های بروجن و شهرکرد با این شغل امرار معاش می کردند.
طی سال های اخیر و وارد شدن کار آفرینان جدید در بخش صنایع دستی این استان شاهد رونق دوباره تولید محصولات نمدی در چهارمحال و بختیاری هستیم؛ به طوری که هم اکنون این استان بار دیگر در مسیر توسعه بخش صنایع دستی به ویژه در بخش تولید محصولات نمدی قرار گرفته است.
صادرات محصولات نمدی به کشورهای مختلف و انتخاب شهرکرد به عنوان شهر ملی نمد از مهمترین افتخارات طی سال های اخیر در بخش تولید نمد در این استان به شمار می رود. صادرات تولیدات و محصولات نمدی در گروه صنایع دستی و هنرهای سنتی چهارمحال و بختیاری در سال جاری به خارج از کشور هشت هزار و ۸۸۰ دلار است.
ظروف شیشه سنتی ایرانی (تنگ و جام و …)
هنر شیشه گری دستی، از قدیمی ترین و کاربردی ترین صنایع بشریت است و قدمتی نزدیک به ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ سال دارد؛ این هنر در ایران نیز، قدمتی چند هزار ساله دارد. با کاوش های انجام شده و تحقیقات صورت گرفته، گردنبندی شیشه ای با دانه های آبی رنگ متعلق به ۲۲۵۰ سال قبل از میلاد در شمال غربی ایران و قطعات شیشه ای سبز رنگی که در لرستان، شوش و حسنلو به دست آمده، کهولت، قدمت و اصالت این صنعت در ایران را مورد تأیید قرار می دهد.
شیشه گری در ایران به دلایل متفاوت فراز و نشیب های زیادی را پشت سر گذاشته و از موانع سختی عبور کرده، اما پیوسته حضور خود را در بازار صنایع دستی ایران زنده نگه داشته و به دست باد فراموشی سپرده نشده است. گفته می شود هنر آبگینه از دوره اشکانیان پدید آمده بوده است ولی اوج و شکوفایی آن به دوره سلجوقیان باز می گردد.
آذربایجان شرقی یکی از مهم ترین استان های کشور در صنعت شیشه به شمار می رود که فعالیت ۱۰ واحد تولیدی آن، نیمی از شیشه مورد نیاز کشور را تامین و ۴۰ درصد از محصول نیز به بازارهای هدف خارجی صادر می شود.
بازارهای عمده برای فروش صنایع دستی شیشه ای سنتی ایرانی، آسیا، آفریقا و حتی بعضی کشورهای اروپایی می باشند. همچنین سفال های شیشه ای و ظروف شاه عباسی به حوزه خلیج فارس و امارات و قطر صادر می شود. عراق، ترکمنستان، امارات، کویت، آذربایجان، روسیه، ارمنستان، افغانستان، گرجستان، کانادا، انگلستان، فرانسه، لبنان، ازبکستان، ژاپن، استرالیا، آفریقای جنوبی، ایتالیا، سوئد، کنیا، ماداگاسکار، نیجریه، نیوزلند، پاکستان، تایلند، ترکیه و آلمان نیز بازارهای مناسبی برای ظروف شیشه ای سنتی محسوب می شوند.
ظروف مسی ساده و قلمزنی
ظروف مسی ایران بیشتر در اصفهان و زنجان تولید می شوند. ظروف مسی با روش فیروزه کوبی، قلمزنی و مینا کاری تولید می شوند که از نظر کیفیت در حد بالایی هستند. صادرات ظروف مسی به ترکیه، چین، قطر، انگلستان، بلژیک، اتریش، کانادا، عراق و به برخی کشورها انجام می شود. معروف ترین ظروف مسی در صادرات عبارتند از: قابلمه مسی، قوری، سینی، پارچ، کتری، قندان، سماور مسی، ظروف میوه و آفتابه مسی.
زنجان قطب تولید ظروف و لوازم سنتی و ایرانی مسی در ایران است. صادرات ظروف مسی زنجان به کشورهای منطقه و کشورهای اروپایی از جمله مزیت های رقابتی این شهرستان است. تولید و ساخت بهترین ظروف مسی در زنجان اعم از ظروف پخت غذا ، دکوری و تزئینی می تواند زمینه ساز صادرات این محصول به دیگر کشورها از جمله اروپا باشد. سازه های مسی قلمزنی شده سهم بالایی را در صادرات به خود اختصاص داده اند.
مینا کاری روی مس و سفال
میناکاری روی مس جزء صنایع دستی اصلی ایران است. به این صنعت هنر آتش و خاک نیز گفته می شود. بطور لغوی هم مینا آسمان آبی معنی می شود. هنر میناکاری سابقه و قدمتی طولانی دارد و آثاری از سده چهارم میلادی با این هنر یافت شده است.
ایرانیان از قدیم الایام اهل نقاشی بودند و به این کار علاقه نشان داده اند و بر روی هر سطحی آثار نقاشی از خود به جای گذاشته اند؛ حال آنکه نقاشی بر روی مس با رنگ های مخصوص را میناکاری می نامند. این هنر نیز بین ایرانیان بسیار طرفدار دارد و همچنین جزء آثار صادراتی می باشد.
مینا کاری روی سفال صنعت بسیار زیبا و پر طرفداریست که پایه این هنر همانند نقاشی روی سفال می باشد. خود مینا لعابی شیشه ایست که روی سفال قرار می گیرد. در واقع مینا ادغامی از لعاب و شیشه می باشد که روی سفال بعد از نقاشی کار می شود.
ظروف سفالی میناکاری شده هم جهت استفاده و هم دکور کاربرد دارند و عمر طولانی هم دارند و مورد توجه ایرانی های زیبا پسند قرار گرفته که البته این صنعت صادرات نیز دارد. در واقع میناکاری بر روی سفال از قدیمی ترین صنایع دستی و از سوغاتی های ایران است و همواره مورد توجه بازار داخلی و خارجی قرار گرفته است.
بزرگترین بخش تولید این محصول در شهر اصفهان می باشد. این شهر از دیرباز مهد هنر و صنعت کشور بوده است. این شهر با بکارگیری هنر و ذوق مردمان پرتلاش کشورمان توانسته است ظرفیت های جالبی را در بخش صنایع دستی به وجود آورد. یکی از آن ها صادرات ظروف میناکاری به کشورهای همسایه و همچنین اروپا می باشد. صادرات امری است که همیشه و همواره با ارز آوری همراه بوده است.
سفال و سرامیک
ظروف سفالی و سرامیکی در زمره صنایع دستی ایران است. این محصولات بیشتر به صورت سنتی با دست و چرخ سفالگری تولید می شوند. تولیدات مزبور در شهر های مختلف ایران دارای بازار خوبی هستند. علاوه بر داخل کشور، در کشور های اروپایی نیز مشتریان زیادی دارند.
سفال و سرامیک ایران از صنایع دستی پر طرفدار ایران در بین کشورهای آلمان- امارات- بحرین- عراق- مالزی- نیوزیلند- سری لانکا- عمان- برزیل- ایتالیا- اردن- فرانسه- گرجستان- کنیا- لبنان- کانادا- نیجریه و اتریش می باشد. صادرات این محصولات بیشتر به کشورهایی مانند ترکیه، عراق، عربستان و… انجام می گیرد.
سفالگری سرامیکی یک هنر معروف است که از گذشته تا به امروز رواج داشته است و به دلیل زیبایی و قیمت مناسبش همیشه طرفداران خاص خود را داشته است. سفال سرامیکی هنری است که توسط سفال سازان و دست اندرکاران هنر سفالگری تولید می گردد و با لعاب تکمیل و تزیین می شود. همچنین نقاشی و خطاطی روی سفال از دیگر شیوه های تزئین سفال است که بسیار پرطرفدار می باشد.
زیورآلات سنتی (از آلیاژهای مختلف، سرامیک، مینا و …)
بنابر اعلام معاونت صنايع‌دستی کشور، گروه زيورآلات سنتی همچنان رتبه نخست ارزآوری صادرات صنايع دستی کشور را در اختيار دارد. زیورآلات کم حجم ترین و کوچک ترین کالاهایی است که توسط هنرمندان ایرانی ساخته می شود. زیورآلات از جمله اقلام صنایع دستی است که خارجی ها علاقه بسیاری به آن نشان می دهند. زیورآلات سنتی ایران در کشورهای عراق، لبنان، امارات متحده عربی و کانادا بازار خوبی دارد.
معرق و منبت روی چوب (از تابلو و ظروف تا مبلمان)
چوب از گذشته یکی از مواد کاربردی در زندگی بشر بوده و همه از آن استفاده می‌کردند؛ به همین دلیل پیدایش صنایع دستی چوبی را نمی توان به یک منطقه خاص نسبت داد؛ بلکه نکته قابل توجه، هنرهای مختلف و ارزشمند ایجاد شده با استفاده از چوب است.
محموله های صادراتی صنایع دستی چوبی جهان ۴۲۶ هزار کالاست که توسط ۶۳۸۱ تامین کننده صادر می شود. ۳ صادرکننده بزرگ صنایع دستی چوبی در دنیا به ترتیب کشورهای هند، اندونزی و سنگاپور هستند. صنایع چوبی و به ویژه مبلمان، طرفداران و خریداران زیادی از ارمنستان- امارات- گرجستان- قزاقستان- عراق- آذربایجان- کنیا و مالزی دارند.
پارچه های قلمکار (از سفره و رومیزی تا لباس)
پارچه قلمکار جزء صنایع دستی اصفهان به شمار می رود که فرآیند تولید بسیار جالب و ساده ای دارد؛ به عبارت دیگر، شبیه معرق کاری بر روی چوب است که با مهرهایی بر روی پارچه، طرح های گل، بته جقه و طرح های سنتی را حک می کنند. برای سفره و رومیزی و لباس انتخاب بسیار خوبی به شمار می رود.
به علت این که در اروپا و کشورهای حاشیه خلیج فارس طرفداران بسیار زیادی برای این کار وجود دارد و همچنین سود خوبی که از صادرات آن حاصل می شود، خیلی از تجار به صادرات آن در متراژهای بالا روی می آورند. پارچه قلم کار به ویژه در کشور عراق طرفداران زیادی دارد.
خاتم کاری (قاب و ظروف و جعبه جواهرات و …)
به دلیل کاربری چند منظوره ظروف خاتم کاری از جمله کاربرد دکوراتیو و هدایای لوکس تبلیغاتی، خاتم سازی یکی از ارزنده ترین صنایع دستی شیراز و اصفهان نام برده می شود.
در فروش داخلی خاتم کاری دو دسته خریدار بیشتر وجود ندارند؛ طبقه اول خریدارانی که از جنبه دکوراتیو ثبت سفارش می کنند؛ دسته دوم خریداران هدایای تبلیغاتی لوکس عمدتا در اصفهان که به طور متوسط عمده خرید می کنند. برای صادرات، کشورهای کویت، عمان، قطر، عراق بزرگ ترین خریداران صنایع دستی خاتم کاری اصفهان هستند.
مراحل صادرات صنایع دستی
• برای صادرات صنایع دستی موفق ایران به کشورهای دیگر، قبل از هر کار باید بازاریابی مناسبی انجام دهید، شرکت های بازرگانی برای صادرات صنایع دستی باید بازارهای خارجی را بشناسند و راههای نفوذ به آن را پیدا کنند، یکی از مهمترین راه های بازاریابی مذاکره با خریداران است.
• مرحله دوم پس از تعیین بازار هدف صدور پروفرما است، پروفرما اطلاعات مربوط به کالاهای صادراتی است که در فرمی ثبت می شود. پروفرما در واقع پیش فاکتوری است که همه اطلاعات مربوط به خرید و فروش در آن ثبت شده است.
• بسته بندی کالاهای صادراتی مرحله بعد از صدور پروفرما است که باید مطابق توافق انجام شده با خریداران صورت بگیرد.
• مرحله بعد تعیین ارزش گمرکی کالاهاست، نرخ و رقم ارزش گمرکی باید از طریق بانک مرکزی دریافت شود و در اظهارنامه صادراتی به طور مشخص و واضح اعلام شود تا خریدار از آن مطلع باشد.
• مرحله بعد کسب مجوز برای صدور کالای صنایع دستی است.
• مرحله آخر ارسال کالا به گمرک است؛ در این مرحله کالا به گمرک صادر شده و پس از ارزیابی های لازم، صادرات انجام می شود.
چالش‌های صادرات صنایع دستی
صنایع دستی ایران نسبت به بسیاری از کشورها از قابلیت های خوبی برای جهانی شدن برخوردار است. در حال حاضر مردم بسیاری از کشورها با فرش ایرانی، گلیم و گبه، سفال، سرامیک، شیشه و زیورآلات سنتی دستساز هنرمندان کشورمان آشنا هستند؛ پارچه های قلمکار در آمریکا و عباهای فاخر بوشهر نیز در کشورهای حاشیه خلیج فارس مشتریان خود را پیدا کرده اند.
حذف واسطه ها
صادرات صنایع دستی همواره با مشکلاتی رو به روست؛ از یک طرف تعداد واسطه های بین تولیدکننده اصلی و مصرف کننده نهایی به قدری است که شاید تولیدکننده روستایی به اندازه زحمتش مزد دریافت نکند. در این راستا با ایجاد تعاونی های روستایی با هدف صادرات محصولات ساخت دست مردم به بازارهای خارجی، میتوان واسطه ها را حذف نمود.
کاهش صادرات چمدانی
اکثر صنایع دستی ایران به دلیل نداشتن بسته بندی و برند، به صورت چمدانی به بازار هدف حمل می‌شوند. این مسئله نه تنها باعث می‌شود صادرات صنایع دستی کشورمان در آمار جهانی صادرات ایران ثبت نشود، بلکه به دلیل نداشتن بسته بندی مناسب محصولات، قیمت فروش آن ها تنزل پیدا خواهد کرد. در حالی که میتوان با کمی هزینه، آن ها را در بسته بندی های شکیل و با برندی مناسب روانه بازار هدف کرد.
کنار زدن چین از بازار صنایع دستی
متأسفانه چین با نیروی کار ارزان اقدام به تولید همه نوع محصولی با نام های جعلی نموده و در این مسیر حتی به صنایع دستی کشورها نیز رحم نکرده است. حتی شبه فرش دستباف ایرانی ساخت چین با قیمتی بسیار ارزان تر روانه بازارهای اروپایی و امریکایی شده و به نام فرش ایرانی به فروش می رسد.
دیدگاه