پاچنبری | علائم و نشانه های پاچنبری | علت ایجاد پاچنبری | درمان پاچنبری

پاچنبری یا کلاب فوت یکی از شایع‌ترین دفورمیتی های مادرزادی پا است که قسمت جلو و عقب پا به سمت داخل چرخیده است.

پاچنبری

پا چنبری (Club foot) طیف وسیعی از ناهنجاری های پا را شامل می شود که معمولاً هنگام تولد (مادرزادی) کودک را درگیر می کند. در نتیجه این عارضه پای کودک شکل متفاوتی به خود گرفته و فرم بیرون چرخیده ای پیدا خواهد کرد.  در پاچنبری، بافت هایی که عضلات را به استخوان متصل می کنند (تاندون ها) کوتاه تر از حد معمول بوده و همین باعث تغییر شکل قابل توجه پاها در کودکان تازه متولد شده خواهد شد. پا چنبری یکی از عارضه های نسبتاً شایع در حین تولد بوده و می تواند هر کودکی را درگیر کند.

عارضه پا چنبری می تواند خفیف یا شدید باشد. حدود نیمی از کودکان مبتلا به پا چنبری، هر دو پای آن ها دچار تغییر شکل خواهد شد. اگر کودک تازه متولد شده دچار عارضه پا چنبری شده باشد، بدون شک راه رفتن برای او بسیار دشوارتر از کودکان دیگر خواهد بود به همین خاطر پزشک توصیه می کند تا سریع تر کودک تحت درمان قرار بگیرد تا روند رشد کودک با مشکل مواجه نشود. پزشکان معمولاً قادر به درمان پا چنبری بدون نیاز به عمل جراحی هستند هرچند که در بعضی از موارد ممکن است کودک پس از درمان نیاز به عمل جراحی داشته باشد.

علائم و نشانه های پاچنبری

اگر کودکی کلاب فووت دارد ممکن است علائم زیر را داشته باشد:

• روی پا معمولا به سمت داخل و پایین دچار چرخش می شود, قوس پا افزایش می یابد و پاشنه به سمت داخل دچار چرخش می شود.

• عضلات ساق پا در پای درگیر به طور کامل رشد نمی کنند.

• پای متاثر ممکن است حدود ١ سانت کوتاهتر از سمت مقابل باشد.

• باوجود این علائم کلاب فووت باعث ایجاد درد و ناراحتی در فرد نمی شود.

دلایل ایجاد پاچنبری

علل ایجاد کلاب فووت هنوز به طور کامل شناخته شده نیست اما عوامل زنتیکی و محیطی در ایجاد آن نقش دارند.

ریسک فاکتورهایی که در ایجاد این ناهنجاری دخیل هستند, شامل:

• سابقه خانوادگی: اگر خانواده و یا والدین و سایر فرزندان کلاب فووت داشته باشند احتمال ابتلا به این اختلال در نوزاد افزایش می یابد.

• شرایط مادرزادی: در بعضی موارد, کلاب فووت همراه با سایر اختلالات اسکلتی مادرزادی ممکن است همراه باشد. مانند اسپینا بیفیدا

• عوامل محیطی: اگر خانمی با سابقه خانوادگی کلاب فووت حین بارداری الکل و یا سیگار مصرف کند,احتمال ابتلا در فرزندش افزایش می­یابد. همچنین آلودگی, عفونت و مصرف داروهای روان گردان احتمال خطر ابتلا را افزایش می یابد.

عوارض پا چنبری

عارضه پاچنبری معمولاً تا زمانی که کودک شروع به ایستادن و راه رفتن نکرده باشد، مشکلی به وجود نخواهد آورد. همچنین در صورتی که عارضه پا چنبری قبل از شروع راه رفتن کودک درمان شده باشد، کودک همانند کودکان سالم دیگر شروع به راه رفتن خواهد کرد.

البته کودک ممکن است در موارد زیر با مشکلاتی مواجه شود:

• حرکت: پای آسیب دیده ممکن است انعطاف پذیری کمتری نسبت به پای سالم کودک داشته باشد.

• سایز کفش: اندازه کف پای آسیب دیده ممکن است کمی کوچک تر از پای سالم کودک باشد.

• اندازه ساق پا: ماهیچه های ساق پا معمولاً در پای آسیب دیده کوتاه تر از پای سالم کودک خواهد بود.

• طول پا: پای آسیب دیده ممکن است کمی کوتاه تر از پای سالم کودک باشد. البته این کوتاهی به طور کلی مشکل قابل توجهی در تحرک کودک ایجاد نخواهد کرد.

البته در صورتی که عارضه پا چنبری در دوران کودکی مورد درمان قرار نگیرد عوارض بسیار شدیدی را به همراه خواهد داشت.

این عوارض شامل موارد زیر می شود:

• آرتروز: احتمال ابتلای کودک به آرتروز نسبت به کودکان دیگر بیشتر خواهد بود.

• اعتماد به نفس ضعیف: ظاهر غیرمعمول پا ممکن است در سال های نوجوانی باعث نگرانی کودک شده و باعث گوشه گیر شدن و مشکلات اعتماد به نفس در او شود.

• ناتوانی در راه رفتن عادی: پیچ و تاب مچ پا ممکن است به کودک شما اجازه ندهد که به درستی روی کف پای خود راه برود. برای جبران این مشکل کودک ممکن است مجبور شود تا روی پا یا پاشنه پا راه برود.

نحوه تشخیص پاچنبری

پاچنبری معمولاً در همان بدو تولد تشخیص داده می‌شود، اگرچه در دوران بارداری بین هفته‌های هجدهم تا بیست ویکم نیز می‌توان این عارضه را برای نخستین بار در سونوگرافی‌های معمول مشاهده کرد.

هر چند بیماری کلاب فوت را نمی‌توان پیش از تولد درمان کرد، اما  تعیین وجود این مشکل در دوران بارداری این فرصت را برای والدین فراهم می‌کند تا پیرامون آن به تفصیل با پزشک صحبت کنند و انتظارات خود پس از تولد نوزاد را به شیوه‌ای منطقی روشن سازند. آزمایش‌های بیشتری در دوران بارداری برای بررسی ابتلا به عارضه‌هایی مانند اسپینا بیفیدا (مهره شکاف) انجام می‌شود.

چنان که گفته شد گاهی اوقات پا چنبری در سونوگرافی‌های دوران بارداری تشخیص داده می‌شود، اما تشخیص آن پس از تولد بر مبنای ظاهر و دامنه حرکتی پا و کف پا متداول‌تر است. در بعضی موارد، به ویژه هنگامی که پا چنبری نتیجه قرار گرفتن جنین در رحم به شیوه‌ای نامناسب (پا چنبری وضعیتی) است، پا منعطف است و می‌توان آن را پس از تولد نوزاد به حالت طبیعی یا نسبتاً طبیعی برگرداند. در باقی موارد، پا سفت‌تر یا سخت‌تر است و عضله‌های پشت ساق پا بسیار محکم هستند.

پرتونگاری (عکسبرداری با اشعه ایکس) کمکی به تأیید تشخیص پا چنبری نمی‌کند؛ چون بعضی از استخوان‌ها مچ و کف پا کاملاً سخت و استخوانی (پر شده با مواد استخوانی) نمی‌شوند و به خوبی در تصاویر پرتونگاری مشخص نمی‌شوند.

راه های درمان پاچنبری

از آنجایی که استخوان‌ها و مفصل‌های نوزاد تازه متولد شده بسیار منعطف است، درمان کلاب فوت معمولاً یک یا دو هفته پس از تولد شروع می‌شود. با هدف بهبود بخشیدن ظاهر و عملکرد پای کودک پیش از راه افتادن وی و با امید پیشگیری از عوارض و ناتوانی‌های درازمدت درمان کلاب فوت انجام می‌شود.

روش‌های درمانی عبارتند از:

بریس

بستن بریس بخش حیاتی و مهم استاندارد رایج در درمان پا چنبری محسوب می‌شود. موفقیت ماندگار و طولانی مدت درمان این بیماری به پیروی دقیق از دستورالعمل بستن بریس بستگی دارد. هدف این مقاله معرفی بریس‌های مناسب برای پا چنبری، بهترین شیوه‌های طراحی بریس و ارائه توصیه‌هایی در خصوص بستن بریس است تا مرحله بستن بریس به درستی انجام شود. در کشورهای گوناگون بریس‌های مختلفی برای درمان این نقص طراحی و تولید شده‌اند.

فواید بریس:

• چون کودک می‌تواند لگد بزند و هر پا را مستقل از پای دیگر حرکت دهد، سینه‌خیز رفتن و فعالیت بیشتر وی ممکن می‌گردد.

• استفاده از بریس احتمال عود کردن بیماری را کاهش می‌دهد.

• سایش روی پاشنه به دلیل حرکت همزمان بریس با کودک به نحو قابل ملاحظه‌ای کاهش می‌یابد.

• حرکت مستقل و تحرک بیشتر بریس احتمال درآمدن پا از بریس در اثر تقلای کودک برای خارج کردن کفش‌های بریس را به حداقل می‌رساند.

• بستن بریس با میله متحرک دابز راحتی بیشتر و در نتیجه خواب بهتر را برای کودکان به ارمغان می‌آورد. کودک می‌تواند با دراز کردن یک پا و خم کردن پای دیگر بخوابد و به این ترتیب فشار روی زانو را کاهش دهد.

کشش و گچ گرفتن (روش پونستی)

روش پونستی رایج‌ترین روش درمان کلاب فوت است که شامل مراحل زیر می‌شود:

• قرار دادن پای کودک در حالت صحیح و گچ گرفتن آن برای نگه داشتن در این حالت

• تغییر حالت و عوض کردن گچ پای کودک یک یا دو بار در هفته به مدت چند ماه

• انجام عمل جراحی کوچک برای افزایش طول تاندون آشیل (آزاد کردن یا تنوتومی زیرپوستی تاندون آشیل) در انتهای فرایند درمان

پس از تنظیم مجدد و اصلاح شکل پای کودک، والدین باید این حالت صحیح پای کودک را با رعایت نکته‌های زیر حفظ کنند:

• انجام تمرین‌های کششی با کودک

• پوشاندن بریس‌ها و کفش‌های مخصوص

• حصول اطمینان از این که کودک از کفش‌ها و بریس‌ها به مدت کافی استفاده می‌کند، کودک معمولاً در سه ماه نخست باید تمام روز و پس از آن تنها شب‌ها در هنگام خواب به مدت سه سال بریس ببندد.

پیروی دقیق از دستورات پزشک در مورد بستن بریس به منظور جلوگیری از بازگشت پا به حالت اولیه شرط موفقیت‌آمیز بودن این روش است. دلیل اصلی مؤثر نبودن روش پونستی در بعضی موارد نبستن مداوم بریس است.

نوزاد باید برای جلوگیری از بازگشت بدشکلی کفش‌های مخصوصی را به پا کند که با یک میله به یکدیگر متصل می‌شوند. این کفش‌ها تنها در سه ماه نخست باید در تمام ساعات شبانه‌روز پوشیده شوند و پس از آن استفاده شبانه از آن‌ها تا ۴ یا ۵ سالگی کودک کفایت می‌کند.

کشش و بستن چسب مخصوص (روش فرانسوی)

والدین با راهنمایی متخصص فیزیوتراپی در این روش، که روش عملکردی یا فیزیوتراپی نیز نامیده می‌شود، اقدام‌های زیر را انجام می‌دهند:

• حرکت دادن هر روزه پا و نگه داشتن آن در جای مناسب به کمک چسب مخصوص

• استفاده از یک ماشین برای حرکت دادن مداوم پای کودک در زمان خواب

• تکرار مراحل ذکر شده در تعداد دفعات کمتر تا رسیدن نوزاد به سن ۶ ماهگی

• مداومت در انجام تمرین‌های روزانه و استفاده از اسپلینت شبانه پس از اصلاح شکل پای کودک تا زمان راه افتادن کودک

والدین در این روش، در مقایسه با روش پونستی، باید زمان بیشتری را صرف درمان کودک خود کنند. برخی پزشکان از ترکیبی از دو روش فرانسوی و پونستی بهره می‌گیرند.

طب فیزیکی

متخصصین طب فیزیکی در زمینه پیاده‌سازی مداخله‌ها آموزش دیده‌اند و مهارت لازم را کسب کرده‌اند. مداخله‌ها بر اساس تعریف ارائه شده در "راهنمای متخصصین طب فیزیکی" استفاده هدفمند و ماهرانه از تکنیک‌ها و روش‌های طب فیزیکی برای ایجاد تغییرهایی متناسب با تشخیص و اهداف بیمار یا مراجع را دربرمی‌گیرد.

در درمان پا چنبری از طب فیزیکی برای کشش ساختارهای پا، شامل تاندون‌ها، رباط‌ها و عضله‌ها، به منظور تنظیم پا و نگه داشتن آن در حالت مناسب بهره گرفته می‌شود. طب فیزیکی در صورت لزوم پس از عمل جراحی آغاز می‌شود تا از حفظ حالت اصلاح شده اطمینان حاصل شود. بستن بریس نیز در بهبودی پا چنبری اصلاح شده نقشی حیاتی دارد.

انجام جراحی

در صورت شدید بودن کلاب فوت یا موفقیت‌آمیز نبودن دیگر روش‌های درمانی به ناچار به جراحی روی آورده می‌شود. جراح ارتوپد می‌تواند تاندون‌ها را بلندتر کند تا پا در حالت بهتر و مناسب‌تری قرار بگیرد. پای کودک پس از جراحی تا دو ماه در گچ می‌ماند و سپس برای پیشگیری از بازگشت بدشکلی به مدت تقریباً یک سال از بریس استفاده می‌شود.

بیماری پاچنبری حتی در صورت پیاده‌سازی دقیق روش‌های درمانی کاملاً اصلاح نمی‌شود. اما اکثر نوزادانی که از درمان زودهنگام برخوردار می‌گردند، می‌توانند در آینده و در زمان رشد کفش‌های معمولی بپوشند و از یک زندگی طبیعی و پویا بهره‌مند شوند.