دیالیز و دانستنی های کلیه و دیالیز
دیالیز یک درمان برای تصفیه کردن خون از طریق یک ماشین است. وقتی کلیه ها نمی توانند کارشان را انجام دهند این درمان به نگهداری تعادل در بدن شما کمک می کند.دیالیز از سال ۱۹۴۰برای درمان بیماران با مشکلات کلیوی استفاده شده است.
وظیفه کلیه، تصفیه خون از مواد زائد و مایعات اضافی است. این مواد زائد از طریق خون وارد مثانه شده، سپس از طریق ادرار دفع میشوند. در صورت نارسایی کلیه، دیالیز، وظیفه کلیه را انجام خواهد داد. زمانی که فرد دچار آخرین مرحله نارسایی کلیه میشود، کلیهها تنها ۱۰ تا ۱۵ درصد از وظیفه خود را انجام میدهند. دیالیز نوعی روش درمان بوده که طی آن خون با استفاده از یک دستگاه تصفیه میشود. این امر کمک میکند که تعادل مایعات و الکترولیتهای بدن حفظ شوند. دیالیز از دهه ۱۹۴۰ برای درمان بیماریهای کلیوی استفاده میشود.
علل شایع از کارافتادن کلیه ها
1- دیابت کنترل نشده
2- فشار خون بالا
توصیه می شود افرادی که مبتلا به دیابت و فشارخون هستند جهت جلوگیری از ابتلا به نارسائی کلیه بیماری شان را جدی گرفته و به درمان منظم و به موقع آن بپردازند.
3- سومین علت نارسایی و از کارافتادن کلیه ها بیماری های التهابی سلول های تصفیه کننده خون یا گلومرونفریت است که علت آن ناشناخته می باشد.
بعضی از بیماری های ارثی از قبیل بیماری کیستیک ارثی کلیه، سنگ های کلیه بزرگ و انسدادی و مصرف داروهای مخدر از جمله هروئین نیز باعث نارسائی کلیه می شوند.
در مراحل شروع کم کاری کلیه ممکن است کاملاً بی علامت باشد و زمانی که عملکرد کلیه حدود ۹۰ درصد کاهش پیدا می کند علائم نارسائی خود را به صورت فشارخون بالا، دفع پروتئین، تکرر ادراری، بالارفتن اوره و کراتینین خون، تورم در پلک ها و دست و پا، ضعف عمومی و بی حالی، بی اشتهایی و بوی بدن دهان نشان می دهد.
علت دیالیز کلیه
عملکرد صحیح کلیه، از تجمع آب، مواد زائد و دیگر ناخالصیها در بدن جلوگیری میکند. علاوه بر این کلیهها به کنترل فشار خون و تنظیم میزان مواد شیمیایی در خون (سدیم و پتاسیم) کمک میکنند. کلیهها حتی نوعی ویتامین D. را در بدن فعال میکنند که جذب کلسیم را بهبود میبخشد.
زمانی که کلیهها به علت بیماری یا آسیب، نتوانند این وظایف را انجام دهند، از دیالیز برای این کار استفاده میکنند. بدون دیالیز، نمک و دیگر مواد زائد در خون جمع شده و منجر به مسمومیت بدن میشوند. در نهایت دیگر اعضای بدن نیز آسیب خواهند دید.
چه زمان بیماران به دیالیز نیاز پیدا می کنند؟
بیماران معمولا زمانیکه مواد زائد بدنشان آنقدر زیاد می شود که به خاطر آن ناراحتی در بدنشان ایجاد میگردد، نیاز به انجام دیالیز پیدا می کنند. سطح مواد زائد معمولا کم کم در بدن افزایش می یابد. پزشکان مواد شیمیایی مختلفی را در خون اندازه گیری می کنند تا ببینند چه زمان دیالیز برای بیمار لازم می شود. دو مورد از مهمترین مواد شیمیایی موجود در خون که برای این مورد اندازه گیری می شوند، کراتینین و نیتروژن اوره خون است. وقتی مقدار این دو ماده در خون بالا می رود، نشاندهنده این است که توانایی کلیه ها برای تصفیه بدن از مواد زائد پایین آمده است.
پزشکان برای سنجش سطح عملکرد و فعالیت کلیه ها از آزمایش ادرار، تصفیه کراتینین، استفاده می کنند. بیمار ادرار را در ظرفی مخصوص برای یک روز کامل نگهداری می کند. مواد زائد موجود در ادرار و خون با اندازه گیری مقدار کراتینین، سنجیده می شوند. با مقایسه سطح این ماده در خون و ادرار، پزشک تشخیص می دد که کلیه ها کار می کنند یا خیر. نتیجه این عمل تصفیه کراتینین نامیده می شود. معمولا وقتی آزمایش تصفیه کراتینین تا cc/minute 12-10 پایین می آید، بیمار به دیالیز نیاز دارد.
پزشک از شاخص های دیگری نیز برای تعیین وضعیت بیمار استفاده می کند تا درمورد نیاز او به دیالیز تصمیم بگیرد. اگر بیمار ناتوانی عمده ای در استخراج مواد زائد از بدن داشته باشد، یا اگر دچار بیماری های قلبی، ریه، معده و زا این قبیل بود، یا با حس چشایی یا جس در پاهای خود مشکل داشت، باوجدیکه ممکن است تصفیه کراتینین تا آن میزان که گفته شد پایین نیامده باشد، باز دیالیز توصیه می شود.
تعداد جلسات دیالیز
بسته به شدت نارسائی کلیه و کم کار شدن کلیه ها تعداد دیالیز فرق می کنند و از یک جلسه در هفته و تا سه جلسه در هفته انجام می شود.
دیالیز در خانه
همودیالیز و دیالیز صفاقی میتوانند در خانه نیز انجام شوند. دیالیز صفاقی را میتوانید به تنهایی نیز انجام دهید. هرچند برای همودیالیز نیاز به کمک دارید.
در پایان باید خاطر نشان کرد که تمام اختلالات کلیوی دائمی نیستند. شما میتوانید از دیالیز به طور موقت و تا زمان بهبود عملکرد کلیه خود، استفاده کنید. هرچند افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیه، باید از دیالیز تا زمان پیوند کلیه استفاده کنند.
همچنین به یاد داشته باشید که در زمان همودیالیز، مصرف پتاسیم، فسفر و سدیم خود را کاهش دهید.
روش جایگزین برای دیالیز کلیه
دیالیز فرایندی زمانبر و گران است. گزینههای دیگری نیز برای درمان علائم بیماری کلیه وجود دارند. یکی از این گزینهها مدیریت کم خونی است. زمانی که کلیهها سالم هستند، هورمون اریتروپوئیتین (EPO) به طور طبیعی در بدن تولید میشود؛ بنابراین در صورت عملکرد ضعیف کلیه، میتوانید هر هفته این هورمون را تزریق کنید.
حفظ فشار خون میتواند به کاهش زوال کلیه کمک کند. برای جلوگیری از کمبود آب بدن، مایعات زیاد بنوشید. قبل از مصرف هر نوع داروی ضد التهاب، از جمله ایبوپروفن و دیکلوفناک، با پزشک خود مشورت کنید.
برخی از افراد به پیوند کلیه نیاز خواهند داشت. اگر شرایط زیر را دارید، پیوند کلیه گزینه مناسبی برای شما نخواهد بود:
- سیگاری بودن
- چاق بودن
- داشتن ناراحتیهای روحی
انواع دیالیز کلیه
سه نوع دیالیز وجود دارد:
1. همودیالیز
همودیالیز مرسومترین روش دیالیز است. در این روش با استفاده از یک کلیه مصنوعی، مواد و مایعات اضافی از بدن خارج میشود و خون از بدن خارج شده توسط کلیه مصنوعی تصفیه میشود. سپس با استفاده از دستگاه دیالیز، خون به بدن بازگردانده میشود.
برای جریان یافتن خون در کلیه مصنوعی، پزشک از طریق جراحی، یک راه عروقی برای اتصال به دستگاه دیالیز ایجاد میکند. این راههای عروقی عبارتند از:
فیستول شریانی وریدی. در این حالت، یک شریان و یک رگ به هم متصل میشوند. این گزینه بهترین روش است.
گرافت صناعی شریانی-وریدی. یک نوع لوله حلقوی است.
کاتتر وریدی. این کاتتر احتمالا در یک رگ بزرگ در گردن قرار داده میشود.
فیستول و گرافت شریانی وریدی، برای دیالیزهای طولانی مدت طراحی شدهاند. افرادی که فیستول شریانی وریدی دریافت میکنند، بعد از دو تا سه ماه میتوانند آماده همودیالیز شوند. افرادی که گرافت شریانی وریدی دریافت میکنند، بعد از دو تا سه هفته آماده همودیالیز هستند. کاتترها برای دیالیزهای کوتاه مدت و موقتی طراحی شده اند.
همودیالیز معمولا ۳ تا ۵ ساعت طول کشیده و سه بار در هفته انجام میشود. بیشتر درمانهای همودیالیز در بیمارستان، مطب پزشک و یا مراکز دیالیز انجام میشود. طول درمان بستگی به حجم بدن، میزان مواد زائد و وضعیت جسمانی بیمار دارد.
2. دیالیز صفاقی
در این روش، یک کاتتر دیالیز صفاقی را از طریق جراحی درون شکم قرار میدهند. این کاتتر خون را از طریق صفاق (پردهای طبیعی که حفره شکم را میپوشاند) تصفیه میکند. در طی درمان، مایع دیالیز وارد صفاق میشود. این مایع مواد زائد را جذب میکند. پس از اتمام کار، این مایع از داخل شکم تخلیه میشود. این روش چند ساعت طول کشیده و ۴ تا ۶ بار در روز انجام میشود.
انواع مختلفی از دیالیز صفاقی وجود دارند.
مهمترین آنها عبارتند از:
- دیالیز صفاقی مداوم سرپایی (CAPD). در این روش روزانه شکم چندین بار پر و تخلیه میشود. این روش نیاز به دستگاه نداشته و بیمار باید بیدار باشد.
- دیالیز صفاقی گردشی مداوم (CCPD). در این روش، با استفاده از یک دستگاه، مایع را به داخل و خارج از شکم هدایت میکنند. این روش معمولا در شب و در زمان خواب صورت میگیرد.
- دیالیز صفاقی متناوب (IPD). این روش معمولا در بیمارستان انجام میشود. در این روش از همان دستگاه CCPD استفاده میکنند، اما این روش طولانیتر است.
3. درمان مداوم جایگزینی کلیوی (CRRT)
این درمان در درجه اول در بخش مراقبتهای ویژه و برای افراد مبتلا به نارسایی حاد کلیه مورد استفاده قرار میگیرد. در این روش که به عنوان هموفیلتراسیون شناخته میشود، از طریق دستگاه مخصوصی خون تصفیه میشود. سپس خون به همراه مایع جایگزین به بدن بر میگردد. این روش معمولا هر روز و به مدت ۱۲ تا ۲۴ ساعت انجام میشود.
خطرات دیالیز کلیه
در حالی که دیالیز میتواند زندگی فرد را نجات دهد، در عین حال با خطراتی نیز همراه است.
خطرات همودیالیز
- کاهش فشار خون
- کم خونی
- گرفتگی عضلات
- مشکل خواب
- خارش
- میزان پتاسیم بالا در خون
- پریکاردیت (التهاب برون شامه قلب)
- عفونت خون
- ضربان نامنظم قلب
- ایست ناگهانی قلب
خطرات دیالیز صفاقی
- التهاب صفاق
- ضعف عضلات شکم
- افزایش قند خون
- افزایش وزن
- فتق
- تب
- درد شکم
خطرات CRRT
- عفونت
- هیپوترمی (سرمازدگی)
- کاهش فشار خون
- اختلالات الکترولیتی
- خون ریزی
- تاخیر در بهبود کلیه
- تضعیف استخوانها
- آنافیلاکسی (شوک آلرژیک)
کسانی که از دیالیز برای مدت زمان طولانی استفاده میکنند، ممکن است در معرض خطر ابتلا به بیماری آمیلوئیدوز نیز قرار بگیرند. این بیماری زمانی روی میدهد که پروتئینهای آمیلوئید تولید شده در مغز استخوان در دیگر اندامها مانند کلیه ها، کبد و قلب نیز ایجاد شوند. این بیماری معمولا باعث درد مفاصل، سفتی و تورم میشود.
توصیه به افراد دیالیزی
نقش مهم تغذیه را هرگز نمیتوان نادیده گرفت. بیماران دیالیزی در مصرف نمک و مایعات باید دقت کنند. مصرف غذاهای حاوی پتاسیم نظیر میوهها، آجیل، شکلات، کمپوت و آبمیوه باید محدود شود. مصرف مکملهای ویتامینی و آهن کافی تحت نظارت و به دستور پزشک برای این افراد ضروری است.
مصرف سیگار برای همه افراد مضر است اما در بیماران دیالیزی به دلیل احتمال بالای ابتلا به بیماریهای قلبی – عروقی خطر بیشتری دارد و باید حتما ترک شود. بیماران دیالیزی در معرض سوءتغذیه هستند و بروز سوءتغذیه در این گروه از بیماران باعث کاهش طول عمر میشود. مصرف کالری در این بیماران باید در حد کافی باشد. مشاوره با متخصصان تغذیه برای این گروه از بیماران مفید است.
دیدگاه