زمین زیر شهر نیویورک تا حدودی به دلیل انبوه ساختمان‌های آن در حال غرق شدن است و این تنها شهر ساحلی نیست که به این سرنوشت دچار شده. اما از آنجایی که سطح آب دریاها هم روز به افزایش است، آیا راه نجاتی برای این جنگل‌های بتنی وجود دارد؟
۲۷ سپتامبر ۱۸۸۹، مراحل پایانی ساخت «تاور بیلدینگ» به اتمام رسید. ساختمانی ۱۱ طبقه که به دلیل داشتن اسکلت فلزی به عنوان اولین آسمان‌خراش نیویورک شناخته می‌شود. این ساختمان با موقعیت مکانی بی‌نظیر در برادوی سال ۱۹۱۴ تخریب شد و دیگر اثری از وجود ندارد. با این حال احداث آن سرآغاز روندی لجام‌گسیخته در ساخت و ساز شد که هنوز هم متوقف نشده است.
طبق برآوردهای محققان در سازمان زمین‌شناسی آمریکا، شهر نیویورک با مساحت ۷۷۷ کیلومتر مربع، ۷۶۲ میلیون تن سیمان، شیشه و فولاد را در خود جای داده است. امل این رقم فقط میزان مصالح ساختمانی به کار رفته در شهر را در برمی‌گیرد و نه اثاثیه ثابت، اتصالات و مبلمان داخل بیش از به یک میلیون ساختمان موجود در این شهر را شامل می‌شود، نه زیرساختهای حمل و نقل و نه حتی وزن ۸/۵ میلیون نفر سکنه آن را.
اما مجموع وزن همه این‌ها تاثیری قابل توجه روی زمینی دارد که شهر بر آن ساخته شده است. بر اساس مطالعه‌ای که در ماه مه منتشر شد، زمین شهر نیویورک سالانه ۱ تا ۲ میلی‌متر فرو می‌رود، که بخشی از آن به دلیل فشار وارد شده به آن توسط ساختمان‌هاست. این مساله باعث نگرانی کارشناسان شده چون علاوه بر فرونشست زمین، پدیده افزایش سطح دریاها هم وجود دارد که به طور میانگین ۳ تا ۴ میلی‌متر در سال برآورد شده است. این عدد شاید چندان زیاد به نظر نرسد، اما با گذشت زمان مشکلات قابل توجهی را برای یک شهر ساحلی ایجاد خواهد کرد.
فرونشست نیویورک در واقع با پایان یافتن آخرین عصر یخبندان شروع شد. با ذوب شدن یخسارها و از بین رفتن فشار آن‌ها، برخی از زمین‌ها در ساحل شرقی در حال بالا آمدن هستند و این در حالی است که به نظر می‌رسد سایر بخش‌های زمین‌های ساحلی از جمله تکه‌ای که شهر نیویورک روی آن واقع شده در حال آرام گرفتن هستند. تام پارسونز، ژئوفیزیکدان در مرکز علوم ساحلی و دریایی اقیانوس آرام در موفت فیلد کالیفرنیا و یکی از چهار نویسنده این مطالعه، می‌گوید: «این آرامش باعث فرونشست می‌شود».
پارسون می‌گوید وزن بیش از اندازه محیط ساخته‌شده این شهر روند فرونشست آن را بدتر هم می‌کند.
و این یک پدیده جهانی است. به گفته پارسونز، شهر نیویورک را « می‌توان به عنوان نماینده سایر شهرهای ساحلی آمریکا و جهان در نظر گرفت که جمعیت‌شان به دلیل مهاجرت ناشی از توسعه شهرنشینی در حال رشد است و با پدیده افزایش سطح دریا روبرو هستند.»
غرق شدن شهرهای ساحلی دلایل گوناگونی دارد اما جرم زیرساختهای ایجاد شده به دست بشر که بر زمین فشار وارد می‌کنند، نقشی عمده در این میان دارند. این زیرساخت‌ها مقیاسی گسترده دارند: در ۲۰۲۰ جرم کل اشیاء ساخته شده به دست بشر از مجموع زیست‌توده زنده بر روی زمین فراتر رفت.
اما آیا می‌توان روند غرق شدن این شهرها - که صدها میلیون نفر سکنه دارند - را متوقف کرد؟
برخی از شهرهای جهان از جمله جاکارتا، پایتخت اندونزی خیلی سریع‌تر از سایرین در حال غرق شدن هستند. استیون دانت، استاد اقیانوس‌شناسی در دانشگاه رود آیلند در ناراگانست، می‌گوید: «در برخی شهرها، شاهد فرونشست چند سانتی‌متری در طول سال هستیم». در چنین شرایطی ، سرعت غرق شدن شهر بسیار بیشتر از سرعت افزایش سطح آب دریا است. آقای دانت می‌گوید: « برای ایجاد هماهنگی بین این دو، باید میزان ذوب یخ به همین اندازه افزایش یابد.»
دکتر دانت علاوه بر همکاری در مطالعه مربوط به شهر نیویورک، یکی از سه نویسنده تحقیقی است که سال ۲۰۲۲ صورت گرفت و در آن از تصاویر ماهواره‌ای برای اندازه گیری نرخ فرونشست در ۹۹ شهر ساحلی در سراسر جهان استفاده شد. دانت و همکارانش پی‌چین وو و مت وی ، هر دو از دانشگاه رود آیلند، نوشتند: «اگر فرونشست با سرعت اخیر خود ادامه پیدا کند، این شهرها خیلی زودتر از آنچه پیش‌بینی می‌شد با سیل‌های شدید روبرو خواهند شد.»
آسیای جنوب شرقی در فهرست شهرهایی که سریع‌ترین فرونشست را متحمل شده‌اند، سهمی قابل توجه دارد. بخش‌هایی از جاکارتا سالانه بین ۲ تا ۵ سانتی‌متر نشست می‌کند. علاوه بر پایتخت اندونزی که قرار است به شهری در حال ساخت در فاصله حدود ۲۰۰۰ کیلومتری آن منتقل شود، نام شهرهای مانیل (فیلیپین)، چیتاگونگ (بنگلادش)، کراچی (پاکستان) و تیانجین (چین) هم در این فهرست به چشم می‌خورد. شهرهایی که همین حالا هم با آسیب‌های زیرساختی و سیلاب‌های مکرر دست و پنجه نرم می‌کنند.
در همین حال شهری مثل مکزیکو‌سیتی وجود دارد که اگرچه در ساحل واقع نشده اما به لطف اسپانیایی‌ها که در دوران اشغال این شهر در قرن ۱۶ میلادی، سفره‌های زیرزمینی آن را خشک کردند، با سرعت حیرت‌انگیز ۵۰ سانتی‌متری در سال در حال غرق شدن است. تحقیقات نشان داده که ممکن است ۱۵۰سال دیگر طول بکشد تا این غرق شدن متوقف شود و این یعنی حدود ۳۰ متر دیگر از آن به زیر آب خواهد رفت.
اما تمرکز مطالعه دکتر دانت روی شهرهایی است که در ساحل واقع شده‌اند. به عنوان مثال بخش بزرگی از شهر سمارانگ در اندونزی سالانه ۲ تا ۳ سانتی‌متر زیر آب می‌رود . این در حالی است که سرعت غرق شدن ناحیه وسیعی از خلیج تمپا در فلوریدای آمریکا ۶ میلی‌متر در سال است.
به گفته دکتر مت وی، برخی سطوح این فرونشست به طول طبیعی اتفاق می‌افتند. با این حال، انسان‌ها می توانند این روند را نه فقط با ساخت‌و‌ساز انبوه که با تخلیه سفره‌های آب زیرزمینی و استخراج نفت و گاز به میزان قابل توجهی تسریع کنند. او می‌گوید سهم نسبی هر یک از این پدیده‌ها «از مکانی به مکان دیگر متفاوت است و این مسأله، درک و رسیدگی به فرونشست‌های ساحلی را به یک کار چالش برانگیز تبدیل می‌کند.»
اما ما چاره‌ای جز رسیدگی به این موضوع نداریم. آب در حال بالا آمدن حتی پیش از شروع برخورد با سیل‌بندها می‌تواند باعث آسیب شود.
دکتر دانت می گوید اولین تاثیرات افزایش نسبی سطح دریا در زیر آب رخ می دهد: « آب دریا خیلی پیش‌تر از آن‌که روی زمین دیده شود، کار خود را با خطوط انتقال انرژی، زیرساخت‌ها و پی ساختمان‌ها در زیر آب آغاز کرده است.» با ادامه این روند، طوفان‌ها هم آب را حتی بیشتر به سمت شهرها می‌آورند.
اما راه‌حل‌ها با توجه به علل فرونشست زمین در هر نقطه متفاوت خواهند بود.
یکی از رویکردهای آشکار، که البته مشکلات خاص خودش را هم دارد، توقف ساخت‌و‌ساز است. طبق توضیحات پارسونز، نشست زمین زیر ساختمان‌ها «به طور معمول یک یا دو سال پس از ساخت کامل می‌شود». اگرچه بخش عمده سنگبستر شهر نیویورک از سنگ‌های شیست، مرمر و گنیس تشکیل شده، اما این سنگ‌ها دارای درجه‌ای از خاصیت ارتجاعی و شکنندگی هستند که در فرونشست زمین بی‌تاثیر نیست. پارسونز و همکارانش می‌گویند خاک رس و همین‌طور مواد پرکننده مصنوعی که بخش عمده زمین به‌ویژه در منهتن جنوبی را تشکل می د‌هند می‌توانند بیشترین میزان فرونشست را ایجاد کنند. بنابراین اطمینان حاصل از این که بزرگترین ساختمان‌ها روی محکم‌ترین سنگبستر واقع شده‌اند، می تواند به کاهش این روند کمک کند.
راه حل دیگر حداقل برای برخی نقاط، کند کردن روند برداشت از آبهای و سفره های زیرزمینی است. پارسونز و همکارانش هشدار می‌دهند که توسعه شهرنشینی علاوه بر افزایش ساخت‌و‌ساز به منظور اسکان جمعیت رو‌به‌رشد، احتمالاً میزان برداشت آبهای زیرزمینی را هم بیشتر خواهد کرد. به این ترتیب، یافتن راه‌های پایدارتر برای تامین آب مورد نیاز شهر و حفظ سطح آب زیرزمینی می تواند تاثیرگذار باشد.
با این حال، رایج‌ترین رویکرد، برنامه‌ای آشفته و ناقص برای ساخت و نگهداری سیستم‌های دفاع در برابر سیل از جمله دیواره‌های دریایی است. توکیو برای سازگاری با فرونشست رویکردی دو جانبه در پیش گرفته. از یک طرف تعداد زیادی سازه‌های فیزیکی مانند سد‌های بتنی، دیوارهای دریایی، تلمبه‌خانه و سیل‌بند ساخته و از طرف دیگر روی اقدامات اجتماعی نظیر تمرین تخلیه اضطراری و سیستم‌های هشدار زودهنگام تمرکز کرده است.
اما گاهی اوقات این خود شهروندان هستند که دست به کار می‌شوند. یک مطالعه در سال ۲۰۲۱ روی اقدامات غیر‌رسمی ساکنان شهرهای جاکارتا، مانیل و هوشی‌مین تمرکز دارد؛ اقداماتی نظیر ساخت کف کاذب، جابجایی لوازم خانه و به طور ویژه ساختن پل‌های موقت بین خانه‌ها در مناطق باتلاقی مانیل.
از دیگر روش‌های مفید می توان به استفاده از مخازن نگهدارنده آب باران اشاره کرد؛ مخازن بزرگی که در زیر زمین قرار می‌گیرند و آبهای ناشی از سیلاب را با سرعت کنترل شده و آهسته رها می کنند. مارتین لمبلی، کارشناس زهکشی در شرکت تولید لوله واوین، می‌گوید که این مخازن باید در کنار عناصر طبیعی مانند آبگیرها، چاه‌های جذبی (گودال‌های سنگی که آب به آرامی از آن‌ها تخلیه می‌شود) و گریزاب‌ها (حوضچه‌های باتلاقی) مورد استفاده قرار بگیرند. او می‌گوید: «چالش‌هایی که امروزه با آن‌ها روبرو هستیم با زمانی که فاضلاب شهری و سیستم‌های زهکشی تازه ایجاد شده بودند، تفاوت زیادی دارند.»
همزمان با بالا آمدن سطح آب دریاها ممکن است با راه‌حل های نوآورانه تری هم روبرو شویم. سال ۲۰۱۹، سازمان ملل میزگردی در مورد شهرهای شناور برگزار کرد. دست آخر، توقف تغییرات آب و هوایی از طریق حذف انتشار گازهای گلخانه‌ای مانع از ذوب شدن یخ‌های قطبی شده و یا دست‌کم در آن تاخیر ایجاد می‌کند که در نتیجه آن، سرعت افزایش سطح آب دریاها کاهش خواهد یافت.
دکتر دانت می‌گوید: «به نظر من دولت ها باید نگران باشند. اگر نمی‌خواهند ظرف چند دهه زیرساخت‌ها و ظرفیت‌های اقتصادی زیادی را از دست بدهند، باید همین الان برنامه‌ریزی را شروع کنند.»
دیدگاه