اختلالات اضطرابی | علائم و راه های درمان اختلالات اضطرابی

اضطراب یا اختلال اضطرابی یک بیماری روانی شایع است، به‌طوری‌که بیشتر زنان و میان‌سالان و افراد سالمند با آن مواجه هستند.

اختلال اضطراب

اختلالات اضطرابی یکی از شایع‌ترین آسیب‌های روانی هستند که فرد مبتلا اضطراب مزمن و شدیدی را تجربه می‌کند و همواره در مورد اینکه در آینده چه اتفاقی روی می‌دهد احساس ترس دارد. در این حالت فرد در مقابل احساس‌های مزمن و شدید اضطراب درمانده می‌شود و قادر نیست فعالیت‌های روزمره خود را انجام دهد. همچنین از موقعیت‌هایی که برای دیگران عادی به نظر می‌رسد نمی‌تواند لذت ببرد. اختلالات اضطرابی طیف وسیعی از اختلالات را شامل می‌شود که هر کدام ویژگی‌ها و علائم خود را دارند و روش‌های درمانی مختلفی نیز می‌تواند در بهبود افراد موثر واقع شود.

انواع اختلالات اضطرابی

اضطراب، زیربنای اصلی برخی از بیماری‌ها است که عبارت‌اند از:

• اختلال هراس یا وحشت‌زدگی (Panic Disorder): فرد مبتلا در مواقعی که اصلاً انتظارش را ندارد مکرراً دچار حملات ترس می‌شود. این افراد چه‌بسا دائماً با این دل‌شوره زندگی کنند که الان است حمله هراس بعدی رخ دهد.

• ترس بیمارگونه (Phobia): ترس بیش ‌از حد از شیء، موقعیت یا فعالیت خاص.

• اختلال اضطراب اجتماعی (Social Anxiety Disorder): ترس شدید از قضاوت دیگران در موقعیت‌های اجتماعی.

• وسواس فکری (Obsessive-Compulsive Disorder): تکرار افکار غیرمنطقی که شما را به سمت انجام رفتارهایی خاص و تکراری سوق می‌دهند.

• اختلال اضطراب جدایی (Separation Anxiety Disorder): ترس از دوری از خانه یا عزیزان.

• اختلال اضطراب ترس از بیمار بودن (Illness Anxiety Disorder): فرد در این نگرانی به سر می‌برد که نکند بیمار باشد. به این اختلال قبلاً مالیخولیا گفته می‌شد.

• اختلال استرس پس از سانحه (PTSD): اضطرابی که پس از وقوع یک سانحه آسیب‌زا در فرد پدید می‌آید.

سایر اختلالات اضطرابی عبارتند از: بیماری های روان تنی، بد ریخت انگاری، استرس سخنرانی، اضطراب بیماری، اختلالات تجزیه ای، استرس مسابقه، انواع وسواس و دیگر اضطراب های ناشی از سوانح و عوامل استرس زا.

علائم و نشانه های اختلال اضطراب

• لرزش

• پيچش‌های عضلانی

• احساس لرز و سردرد

• كمردرد از علائم اختلالات اضطرابی

• تنش عضلانی

• احساس تنگی نفس

• خستگی مفرط

• رفلكس از جا پريدن

• بيش فعالی اتونوميک

• گل انداختن يا رنگ پريدگی

• تپش قلب (تاكيكاردی)

• تعريق

• سردی دست‌ها

• اسهال

• خشكی دهان

• تكرر ادرار

• اشكال در بلع

• احساس ترس

• اشكال در تمركز

• بی‌خوابی از علائم اختلالات اضطرابی

• گوش به زنگ بودن مفرط

• كاهش ميل جنسی

دلایل اختلال اضطرابی

نظریه‌ها و رویکردهای مختلفی درباره علل اختلالات اضطرابی وجود دارد و شناسایی این علل از این جهت اهمیت دارد که به درمان اضطراب کمک بیشتری می‌کند.

عوامل زیست شناختی و جسمانی

در افراد مضطرب، میزان برخی هورمون‌های موجود در خون غیرعادی است؛ بنابراین هر آنچه که باعث اختلال در سیستم هورمونی شود، برای بدن خطر محسوب می‌شود. بارداری، کم‌کاری یا پرکاری تیروئید، پایین بودن قند خون، وجود غده‌ در غدد فوق‌ کلیوی (غده آدرنال) و بی‌نظمی ضربان‌های قلب از این عوامل هستند.

عوامل محیطی و اجتماعی

عوامل اجتماعی و ارتباطی بسیاری باعث به‌وجود آمدن اضطراب در افراد می‌شود، مانند مشکلات خانوادگی، احساس جدایی و طردشدگی، تغییرات ناگهانی و غیرمنتظره همچون زلزله، بیماری، مرگ یکی از نزدیکان،... را نام برد.

عوامل ژنتیکی و ارثی

یکی از مهم‌ترین عوامل اضطراب، ژنتیک است و احتمال اضطراب در فرزندان افراد مضطرب بسیار بالا است. البته الگو قرار دادن رفتار پدر و مادر یا یادگیری و تکرار کارهای آنان نقش مهمی در اضطراب فرزندان دارد. با این وجود نمی‌توان گفت که ژن خاصی در این مورد نقش داشته باشد، بلکه ترکیب بعضی از ژن‌ها چنین پیامدی را به دنبال دارد. طبق آخرین تحقیقات به نظر می‌رسد که عوامل ژنتیکی در بعضی انواع اضطراب مانند اختلال هراس و ترس از مکان‌های باز نقش زیادی دارد.

سایر نظریه‌های روانشناختی

فروید علت اضطراب را هشداری حاکی از وجود خطری در ناخودآگاه دانست یعنی آن را نتیجه تعارض‌های روانی بین خواسته‌های ناخودآگانه جنسی یا پرخاشگرانه و تهدیدهای مرتبط با آن‌ها در سوپر ایگو یا جهان خارج تلقی کرد. نظریه‌های رفتاری نیز اضطراب را پاسخی شرطی به یک محرک معین طبیعی می‌دانند.

علاوه بر این در رویکرد وجودی اضطراب ناشی از واکنش فرد به خلاء عظیمی است که در وجود و معنای زندگی می‌بیند.

تشخیص اختلالات اضطرابی

برای تشخیص اضطراب نمی‌توان از یک آزمایش استفاده کرد، بلکه به فرآیندی طولانی از معاینات جسمی، ارزیابی سلامت روان و پرسشنامه‌های روان‌شناختی نیاز است. برخی پزشکان ممکن است از آزمایش‌های جسمی از قبیل آزمایش ادرار و خون برای رد عوامل پزشکی پنهانی که ممکن است باعث بروز علائمی که تجربه کرده‌اید شوند، استفاده کنند. چندین آزمون و معیار اضطراب نیز وجود دارند که پزشک شما با بهره‌گیری از آن‌ها می‌تواند به ارزیابی سطح اضطرابی که شما تجربه کرده‌اید بپردازد.

راه های درمان اختلالات اضطرابی

درمان رفتاری شناختی (CBT)

درمان CBT به شکل درمان روان‌شناختی ساختاریافته‌‌ای است که تاثیر طرز تفکر ما (شناخت) و عمل ما (رفتار) بر احساساتمان را شناسایی می‌کند. درمان CBT می‌تواند به صورت حضوری توسط متخصص، یا به صورت گروهی و یا آنلاین انجام شود.

درمان CBT برای شناسایی الگوهای فکری و رفتاری که شما را بیشتر مضطرب می‌کنند یا هنگام تجربه اضطراب مانع بهتر شدن وضعیت شما می‌شوند، به کار می‌رود و انجام آن مستلزم مشاوره با یک متخصص روانشناسی است. هنگامی که شما هر الگوی نامطلوبی که به سبب ایجاد اضطراب در شما می‌شود را شناسایی می‌کنید، می‌توانید این الگوها را با الگوهایی که اضطراب شما را کاهش داده و مهارت‌های مقابله شما را بهبود می‌بخشند، جایگزین کنید.

درمان CBT با آموزش به شما درباره اینکه به چیزهای واقع‌گرایانه فکر کنید و بر حل مشکلات تمرکز نمائید کمک می‌کند. اگر بطور فعال از شرایط یا چیزهایی که موجب اضطراب می‌شوند اجتناب کنید، درمان CBT می‌تواند به شما کمک کرده تا با ترس‌های خود مواجه شوید و با این شرایط منطقی‌تر برخورد کنید.

متخصصان از تعداد زیادی تکنیک‌های CBT استفاده می‌کنند. مثال‌هایی از این موارد عبارتند از:

• تشویق به شناسایی تفاوت میان نگرانی‌های سازنده و مخرب

• آموزش درباره نحوه رها ساختن نگرانی و حل مشکلات

• آموزش تکنیک‌های آرام‌سازی و تنفس (بویژه آرام‌سازی ماهیچه‌ای) برای کنترل اضطراب و علائم فیزیکی

رفتار درمانی

بر خلاف درمان CBT، در رفتاردرمانی برای تغییر اعتقادات و نگرش‌ها تلاشی صورت نمی‌گیرد. در عوض این درمان به جای تلاش برای تغییر الگوهای کناره‌گیری و نگرانی که اضطراب را بدتر می‌کنند، بر تشویق فعالیت‌هایی که پاداش‌دهنده و خوشایند هستند یا احساس رضایت را ایجاد می‌کنند، تمرکز دارد.

کناره‌گیری از موقعیت‌های ترسناک می‌تواند به این معنا باشد که شما فرصتی برای مواجه شدن با ترس خود ندارید و نمی‌توانید به خود نشان دهید که توانایی مقابله با آن را دارید و این شرایط به نوبه خود باعث تداوم اضطراب می‌شود. رفتار درمانی یکی از راه های درمان اضطراب است که عمدتا براساس درمانی با نام "در معرض‌گذاری رتبه‌بندی‌شده" انجام می‌شود.رویکردهای متفاوتی برای درمان از طریق مواجهه (معرض‌گذاری) وجود دارد، لیکن همه آنها بر این اساس هستند که شخص را در مواجهه با چیزهایی که او را مضطرب می‌کنند، قرار می‌دهند. این شرایط به شخص کمک می‌کند تا بجای کناره‌گیری و فرار از شرایط ترسناک، با این شرایط مقابله کند و بطور واقع‌بینانه به شرایط خود نگاه کند.

درمان‌های دارویی برای کاهش اضطراب

تحقیقات نشان می‌دهد که درمان‌های روان‌شناسی موثرین گزینه درمان برای افراد مبتلا به افسردگی هستند ولی اگر علائم بیماری شدید باشد راه های درمان اضطراب به صورت دارویی هم وجود دارند که می‌توانند سودمند و مفید باشند.

استفاده از داروهای ضدافسردگی

برخی انواع داروهای ضدافسردگی برای مدیریت اضطراب (حتی اگر علائم افسردگی را تجربه نکرده باشند) به بیماران کمک می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهد زمانی که افراد مضطرب هستند، تغییرات ویژه‌ای در مواد شیمیایی درون مغز آن‌ها (سروتین، نورآدرنالین و دوپامین) رخ می‌دهد. داروهای ضدافسردگی برای اصلاح عدم تعادل پیام‌های شیمیایی بین سلول‌های عصبی (نورون‌ها) در مغز طراحی شده‌اند.

همانند هر دارویی، طول مدت زمانی که شخص به مصرف داروهای ضدافسردگی نیاز دارد، به شدت شرایط و چگونگی پاسخ به درمان آنها بستگی دارد. برخی افراد تنها به مصرف کوتاه مدت نیاز دارند، در حالیکه برخی دیگر به مدیریت دائمی آن نیاز دارند. این مورد دقیقا شبیه کسی است که برای مدیریت دیابت از انسولین استفاده می‌کند (یا کسی که برای مدیریت آسم از ونتولین استفاده می‌کند).

داروهای ضدافسردگی بی‌خطر و موثر بوده و اعتیادآور نیز نمی‌باشند. گاهی اوقات، افراد می‌خواهند سریعا مصرف داروهای ضدافسردگی را متوقف کنند، چرا که نگران هستند به آنها اعتیاد پیدا کنند. این تفکر ممکن است به این دلیل باشد که داروهای ضدافسردگی را با سایر داروها (مثلا بنزودیازپین‌ها، آرام‌بخش‌ها) اشتباه می‌گیرند، اما متوقف‌کردن مصرف دارو باید تدریجی، به توصیه پزشک و تحت نظارت او باشد. یکی از راه های درمان اضطراب که بسیار کاربردی است، استفاده از داروهای بنزودیازپین است.

بنزودیازپین‌ها

بنزودیازپین‌ها (گاهی اوقات قرص‌های آرام‌بخش و خواب‌آور نیز نامیده می‌شوند) دسته‌ای از داروها هستند که در کوتاه مدت برای کمک به افراد جهت مقابله با شرایط اضطراب تجویز می‌شوند. بنزودیازپین‌ها باعث آرامش و کاهش اضطراب می‌شوند، اما به دلیل اینکه هوشیاری را کاهش می‌دهند، دارای مشکلاتی هستند و می‌تواند اعتیادآور باشند و برای مصرف طولانی مدت توصیه نمی‌شوند.

این دسته از داروها ممکن است برای دوره زمانی کوتاه (دو یا سه هفته) و یا در صورت استفاده متناوب به عنوان بخشی از یک برنامه درمانی گسترده (ولی نه به عنوان اولین یا تنها گزینه درمانی) سودمند و مفید باشند.

داروهای ضدافسردگی باعث می‌شوند که احساس بهتری داشته باشید، اما شخصیت شما را تغییر نمی‌دهند و باعث نمی‌شوند که همیشه احساس خوشحالی داشته باشید. مشابه با مصرف سایر داروها، برخی افراد برخی عوارض جانبی را تجربه می‌کنند و باید درباره ریسک‌ها و مزایای این دارو با پزشک خود صحبت کنند. همچنین افراد باید اطلاعات درباره این داروها را نیز از پزشک بپرسند تا بتوانند آگاهانه تصمیم‌گیری کنند.

بسته به نوع داروی مصرفی، برخی عوارض جانبی مصرف این داروها ممکن است شامل حالت تهوع، سردرد، اضطراب، عرق کردن، سرگیجه، آشفتگی، افزایش وزن، خشکی دهان و مشکلات جنسی و اختلالات خواب باشند.

برخی از این علائم کوتاه مدت هستند، اما افرادی که هر یک از علائم را تجربه می‌کنند باید با پزشک خود مشورت کنند، زیرا روش‌هایی برای به حداقل رساندن آنها وجود دارد. احتمال وقوع عوارض جانبی خاص در مورد افراد و داروهای مختلف، متفاوت است.

برای افراد مبتلا به اختلال اضطراب، داشتن افکار خودکشی چیز عجیبی نیست. استفاده از انواع راه های درمان اضطراب و داروهای مربوط به آن، احتمال آسیب‌رسانی شخص به خودش را کاهش می‌دهد. در دوره زمانی از هنگام شروع مصرف داروهای ضدافسردگی و پاسخ به درمان که ممکن است بیش از دو هفته طول بکشد، شخص باید به دقت توسط پزشک تحت نظر باشد و پیشرفت او بررسی شود، چرا که ریسک رفتار خودکشی ممکن است بویژه در افراد جوان اندکی بالا باشد.

راهکارهایی برای کنترل اضطراب

گستره وسیعی از استراتژی‌های مدیریت اضطراب وجود دارند که از راه های درمان اضطراب به شمار می‌روند و می‌توانند به شما در کاهش اضطراب کمک کنند. استراتژی‌های کارساز از شخصی به شخص دیگر متفاوت است و یافتن بهترین استراتژی برای شما ممکن است زمان‌بر است.

• تنفس آرام: نفس‌کشیدن آرام یکی از راه های درمان اضطراب است. زمانی که مضطرب هستید، تنفس شما سریع‌تر و کمتر می‌شود. سعی کنید عمدا تنفس خود را کاهش دهید. تا سه بشمارید و به آرامی نفس خود را داخل بکشید، سپس تا سه بشمارید و نفس خود را بیرون دهید.

• آرام‌سازی عضلات: مکان آرامی پیدا کنید. چشمان خود را ببندید و به آرامی فشار دهید، سپس هر یک از گروه‌های عضلانی از انگشتان پا تا سر خود را شل کنید. به مدت سه ثانیه فشار را نگه دارید و سپس خیلی سریع آنرا رها کنید. این کار می‌تواند به کاهش احساس فشار ماهیچه‌ای که ناشی از اضطراب است کمک کند و یکی از راه های درمان اضطراب است.

• در زمان حال زندگی کنید: اضطراب افکار شما را به آینده‌ای وحشتناک که هنوز اتفاق نیفتاده می‌برد. سعی کنید خود را به همان جایی که اکنون هستید، برگردانید. انجام تمرین‌های خودآگاهی می‌تواند به شما کمک کند.

• سبک زندگی سالمی را انتخاب کنید: فعال بودن، تغذیه خوب، طبیعت‌گردی، وقت گذرانی با خانواده و دوستان، کاهش استرس و انجام فعالیت‌های لذت‌بخش همگی در کاهش اضطراب و بهبود تندرستی موثر و کارآمد هستند و از راه های درمان اضطراب است.

• کارهای شجاعانه کوچک انجام دهید: اجتناب و دروی از آنچه که شما را مضطرب می‌کند، در کوتاه مدت موجب تسکین اضطراب شما می‌شود، اما می‌تواند در طولانی مدت شما را بیشتر مضطرب کند. سعی کنید به چیزهایی که شما را مضطرب می‌کنند، فکر کنید. با انجام این کار متوجه خواهید شد، چیزی که از آن می‌ترسید احتمالا اتفاق نمی‌افتد، و حتی اگر هم رخ دهد، توانایی مقابله با آن را خواهید داشت.

• طرز فکر خود را تغییر دهید: طرز فکر شما بر احساسات شما تاثیر دارد. اضطراب می‌تواند خطری را بیش از حد بزرگ جلوه داده و توانایی شما برای مدیریت آنرا کم ارزیابی کند. سعی کنید از شرایطی که شما را مضطرب می‌کنند (به جای آنکه به بدترین سناریو فکر کنید) تفسیرهای متفاوتی داشته باشید. به واقعیت‌ها و اینکه خلاف افکار شما حقیقت دارد، فکر کنید.

• زمانی را برای مواجهه با نگرانی‌ها در نظر بگیرید: اینکه نگرانی‌ها را بطور کامل متوقف کنید، کار دشوار و سختی است. بنابراین زمانی را برای رسیدگی کردن و رفع نگرانی‌های خود اختصاص دهید. حتی نوشتن و مرور آنها در ذهن به مدت ده دقیقه در هر شب، می‌تواند شما را از اینکه مدام به آنها فکر کنید باز دارد.

• درباره اضطراب خود، آگاه باشید: دفتر خاطرات روزانه‌ای درباره اینکه چه زمانی بهترین وضعیت و چه زمانی بدترین وضعیت روحی شما است، داشته باشید. الگوهای ایجاد اضطراب خود را پیدا کنید و برای مدیریت اضطراب به صورت هفتگی یا روزانه برنامه‌ریزی کنید. این مورد یکی از راه های درمان اضطراب است که کمک زیادی به شما خواهد کرد.

• از دیگران یاد بگیرید: صحبت کردن با کسانی که اضطراب را تجربه کرده‌اند به شما کمک می‌کند تا کمتر احساس تنهایی کنید.

• با خودتان مهربان باشید: به یاد داشته باشید شما مضطرب نیستید. شما ضعیف نیستید. شما حقیر یا ناتوان نیستید. شما یک اختلال سلامت روان دارید که اضطراب نامیده می‌شود و با استفاده از راه های درمان اضطراب، می‌توانید آن را درمان کنید.